Trong bối cảnh Việt Nam đang quyết liệt đẩy mạnh đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, việc bảo vệ tài sản vô hình, từ thương hiệu, sáng chế đến dữ liệu và phần mềm, đã trở thành một yêu cầu cấp thiết. Tại Diễn đàn "Thể chế hóa đổi mới sáng tạo – Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW", ngày 11/9/2025, tại Hà Nội, các chuyên gia đã cùng nhau phân tích sâu sắc những khoảng trống hiện hữu trong cơ chế tài phán sở hữu trí tuệ (SHTT) quốc gia và đưa ra hàng loạt đề xuất chiến lược nhằm kiến tạo một nền tảng pháp lý vững chắc, đủ mạnh để tài sản vô hình thực sự trở thành "mỏ vàng" của nền kinh tế số.

Toàn cảnh diễn đàn: “Thể chế hoá đổi mới sáng tạo - Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW”

Những “khoảng trống” cần lấp đầy trong toà SHTT chuyên trách

Phát biểu tại diễn đàn, TS. Phạm Minh Huyền (Trường Đại học Luật Hà Nội) nhấn mạnh, thành lập Tòa SHTT là bước tiến lớn, thể hiện tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW của Đảng. Tuy nhiên, bà Huyền thẳng thắn chỉ ra những hạn chế đang tồn tại. Mặc dù Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi 2025) và Nghị quyết 81/2025 đã cho phép thành lập Tòa SHTT tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, tòa án này vẫn chưa có thẩm quyền giải quyết các vụ án hình sự liên quan đến SHTT, thiếu các tiêu chuẩn rõ ràng về nhân sự và quy trình tố tụng chuyên biệt trong giải quyết tranh chấp.

Từ kinh nghiệm quốc tế tại Nhật Bản, Malaysia và Thái Lan – những quốc gia đã có Tòa SHTT chuyên trách với quy trình xét xử nhanh, cơ chế công tố viên và thẩm phán chuyên môn cao – TS. Phạm Minh Huyền đề xuất Việt Nam cần: Bổ sung thẩm quyền hình sự cho Tòa SHTT, tăng cường tính răn đe; Quy định biên chế tối thiểu và đào tạo chuyên sâu cho đội ngũ thẩm phán, thư ký, thẩm tra viên, đảm bảo chuyên môn hóa cao; Xây dựng thủ tục rút gọn cho các vụ việc đơn giản và ứng dụng công nghệ thông tin trong tố tụng, bao gồm cả xét xử trực tuyến với đương sự ở nước ngoài.

TS. Phạm Minh Huyền đánh giá việc thành lập Tòa Sở hữu trí tuệ (SHTT) là bước tiến lớn theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW

"Một cơ chế tài phán đầy đủ và chuyên nghiệp sẽ là chìa khóa bảo vệ quyền sáng tạo, khuyến khích đổi mới, đồng thời nâng cao uy tín quốc gia trên trường quốc tế" – TS. Phạm Minh Huyền khẳng định.

Đồng quan điểm, luật sư Trương Anh Tú phân tích rằng Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên kinh tế số, nơi tài sản vô hình như thương hiệu, dữ liệu, phần mềm, giải pháp kỹ thuật và thuật toán trở thành nguồn lực then chốt. Trong khi giá trị tài sản vô hình toàn cầu đã vượt mốc 80 nghìn tỷ USD, tại Việt Nam, nhiều ý tưởng sáng tạo vẫn chỉ dừng lại ở "ý tưởng" mà chưa được tài chính hóa hay bảo vệ đúng mức. Ông cho rằng nguyên nhân không phải do thiếu sáng tạo, mà do "thể chế chưa đủ mạnh để tài sản vô hình được định giá, giao dịch, thế chấp và trở thành tài sản ngân hàng chấp nhận.

Luật sư Trương Anh Tú viện dẫn tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW đã lần đầu tiên gọi đích danh "tài sản vô hình" là nguồn lực then chốt, và Nghị quyết 57-NQ/TW nhấn mạnh vai trò thể chế như một lợi thế cạnh tranh. Ông chỉ ra bốn rào cản chính: pháp luật phân mảnh, ngân hàng chưa chấp nhận tài sản trí tuệ (IP) làm tài sản đảm bảo, thiếu hệ thống định giá và bảo hiểm IP, cùng việc doanh nghiệp chưa sẵn sàng "tài sản hóa" ý tưởng của mình.

Luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch TAT Law Firm trao đổi tại diễn đàn

Để giải quyết vấn đề này, Luật sư Trương Anh Tú đã đề xuất ba trụ cột chính sách để phát triển tài sản trí tuệ (SHTT): ghi nhận quyền SHTT là tài sản tài chính hóa được (có thể hạch toán, góp vốn, thế chấp); hình thành thị trường định giá và giao dịch tài sản trí tuệ (IP) bao gồm trung tâm định giá quốc gia, sàn giao dịch và quỹ đầu tư mạo hiểm; và bảo vệ mạnh mẽ quyền SHTT thông qua việc kiện toàn tòa án chuyên trách cùng cơ chế thi hành án minh bạch và răn đe.

"Sáng tạo không được bảo vệ cũng chỉ là một ý tưởng chờ bị đánh cắp. Tài sản vô hình là đất đai của nền kinh tế số. Nếu không làm chủ, chúng ta sẽ bị chiếm dụng" - luật sư Trương Anh Tú nhấn mạnh.

Thương hiệu Nhựa Bình Minh bị xâm phạm – nỗi đau doanh nghiệp hay lỗ hổng thể chế?

Minh chứng rõ nét nhất cho những bất cập về thực thi là câu chuyện của Công ty Cổ phần Nhựa Bình Minh. Trong khuôn khổ diễn đàn, đại diện doanh nghiệp chia sẻ, thương hiệu gần 50 năm tuổi này liên tục bị xâm phạm bởi các nhãn hiệu "na ná" hoặc thậm chí sử dụng trực tiếp dấu hiệu "Bình Minh" với từ bổ sung, gây nhầm lẫn nghiêm trọng cho khách hàng.

Vụ việc không chỉ ảnh hưởng đến uy tín và kinh doanh mà còn khiến các nhà đầu tư chiến lược hoang mang: "Tại sao một thương hiệu lớn, đã đăng ký hợp pháp và có lịch sử lâu dài, lại có thể bị đánh cắp và tồn tại song song trên thị trường? Tại sao chúng tôi phải chứng minh mình là... chính mình?".

Đại diện Nhựa Bình Minh chia sẻ về "nổi đau" khi thương hiệu gần 50 năm tuổi của họ đang bị xâm phạm nghiêm trọng và lời kêu gọi hoàn thiện thể chế

Nhựa Bình Minh khẳng định, Việt Nam không thiếu luật, nhưng cơ chế thực thi còn bất cập: xử lý chậm, thiếu tính răn đe và chưa bảo vệ kịp thời quyền SHTT. Điều này trực tiếp ảnh hưởng đến niềm tin đầu tư và môi trường kinh doanh.

Gắn với tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW và Nghị quyết 68-NQ/TW, doanh nghiệp kiến nghị: Hoàn thiện tòa chuyên trách về SHTT với năng lực xét xử nhanh, hiệu quả; Tăng chế tài răn đe để ngăn chặn hành vi vi phạm biến thành "siêu lợi nhuận"; Mở rộng biện pháp khẩn cấp tạm thời để ngăn chặn hàng giả, hàng nhái kịp thời; Thành lập trung tâm hỗ trợ SHTT cho doanh nghiệp, tăng cường liên kết công – tư – truyền thông để tạo "lá chắn mềm" cho thương hiệu.

"Câu chuyện thương hiệu bị đánh cắp không chỉ là nỗi đau của doanh nghiệp, mà còn là lỗ hổng thể chế. Nếu thể chế mạnh và thực thi quyết liệt, thương hiệu Việt sẽ không còn phải giải trình danh dự để chứng minh mình là chính chủ" - đại diện Nhựa Bình Minh đúc kết, gửi gắm thông điệp mạnh mẽ về sự cần thiết phải hành động ngay lập tức để bảo vệ tài sản vô hình, tài sản quý giá của quốc gia trong kỷ nguyên mới.