"Cần nhấn mạnh, việc bỏ tử hình không đồng nghĩa với khoan nhượng. Người phạm tội vẫn phải chịu những hình phạt nghiêm khắc và thích đáng. Nhưng trong một nền tư pháp văn minh, bản án nặng nhất không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với công lý trọn vẹn", luật sư Đặng Xuân Cường.

Đề xuất của Bộ Công an về việc bỏ hình phạt tử hình đối với tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh đang thu hút nhiều ý kiến đa chiều. Trong bài viết này, Luật sư Đặng Xuân Cường – Trưởng Ban Hình sự Công ty Luật TAT Law Firm, chuyên gia bào chữa các vụ án hình sự kinh tế – chức vụ – đưa ra góc nhìn chuyên sâu, khoa học và thực tiễn về vấn đề này.

Luật sư Đặng Xuân Cường, Trưởng ban Hình sự TAT Law Firm.

Không thể duy trì mãi tư duy hình sự nặng nề

Tôi thấu hiểu và đồng cảm với sự phẫn nộ của dư luận trước những hành vi sản xuất, buôn bán thuốc giả – hành vi trực tiếp đe dọa tính mạng, sức khỏe người dân. Tuy nhiên, xét trên bình diện pháp lý hiện đại, việc giảm tử hình, trong đó có tội danh này, là bước đi tất yếu phù hợp với xu thế chung.

Hiện Bộ luật Hình sự Việt Nam vẫn quy định 16 tội danh có khung hình phạt cao nhất là tử hình, cao hơn mức trung bình của nhiều quốc gia có hệ thống pháp luật tiến bộ. Trong quá khứ, hình phạt tử hình từng có vai trò quan trọng trong việc răn đe, ổn định xã hội. Nhưng trong giai đoạn hiện nay, khi đất nước hội nhập sâu rộng, chúng ta cần xây dựng một hệ thống tư pháp nhân văn hơn, tôn trọng giá trị quyền con người.

Sản xuất, buôn bán thuốc giả đương nhiên là hành vi rất nghiêm trọng, nhưng bản chất nó vẫn khác với những tội xâm phạm trực tiếp tính mạng như giết người hay khủng bố. Hậu quả của thuốc giả còn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố trung gian. Do đó, duy trì hình phạt tử hình đối với tội danh này sẽ tạo ra sự thiếu cân đối trong chính sách hình sự.

Nhiều người lo ngại rằng bỏ tử hình sẽ khiến tội phạm lộng hành. Tôi cho rằng nỗi lo đó là xác đáng, nhưng giải pháp không phải là kéo dài án tử. Giảm tử hình phải đi kèm với tăng cường các hình phạt thay thế đủ mạnh như tù chung thân, tịch thu tài sản, cấm hành nghề, bồi thường thiệt hại nghiêm khắc và công khai danh tính để răn đe cộng đồng.

Quan trọng hơn, phòng ngừa mới là cách bảo vệ cộng đồng bền vững. Cần siết chặt hệ thống kiểm tra chất lượng dược phẩm, nâng cao năng lực thanh tra ngành y tế, đẩy mạnh công khai minh bạch nguồn gốc thuốc. Nếu cơ quan quản lý làm tốt từ gốc, thì cơ hội để hàng giả tràn lan sẽ bị bịt kín.

Nhân đạo với kẻ phạm tội, nhưng không lơi lỏng bảo vệ cộng đồng

Nhìn ra thế giới, nhiều quốc gia đã loại bỏ hoàn toàn tử hình khỏi hệ thống tư pháp hoặc thu hẹp phạm vi áp dụng rất rõ rệt. Việt Nam những năm qua cũng từng bước giảm số lượng tội danh tử hình: bỏ tử hình đối với một số tội phạm kinh tế, ma túy trong những trường hợp nhất định. Đề xuất lần này, nếu được thông qua, sẽ tiếp nối lộ trình đó, thể hiện sự tiến bộ của nền tư pháp Việt Nam.

Tôi cho rằng, thay vì chỉ chăm chăm vào mức án, chúng ta nên hướng sự chú trọng vào hiệu quả thực thi pháp luật, vào năng lực phát hiện – ngăn chặn tội phạm và vào việc xây dựng một xã hội mà hành vi sản xuất, buôn bán thuốc giả không còn đất sống.

Cần nhấn mạnh, việc bỏ tử hình không đồng nghĩa với khoan nhượng. Người phạm tội vẫn phải chịu những hình phạt nghiêm khắc và thích đáng. Nhưng trong một nền tư pháp văn minh, bản án nặng nhất không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với công lý trọn vẹn.

Tôi tin rằng công lý thực sự được thể hiện bằng sự chính xác, khách quan trong đánh giá hành vi phạm tội, bằng việc đặt lợi ích lâu dài của xã hội và quyền con người ở vị trí trung tâm, và bằng nỗ lực không ngừng để phòng ngừa, không chỉ trừng phạt.

Việc đề xuất bỏ tử hình đối với tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh là một bước đi phù hợp với nguyên tắc nhân đạo, tiến bộ, đồng thời phù hợp với xu hướng lập pháp quốc tế hiện đại. Để bảo vệ sức khỏe người dân, chúng ta cần có hệ thống pháp luật đồng bộ, chặt chẽ, thực thi hiệu quả – chứ không chỉ dựa vào mức án cao nhất.

Giữ cho xã hội an toàn hơn không phải bằng sự gia tăng trừng phạt, mà bằng việc phòng ngừa hữu hiệu, răn đe thông minh và giáo dục nhân văn.