(SHTT) - Thực tế một số bản án gần đây cho thấy khoảng cách giữa “pháp lý hàn lâm” và “tư pháp thực thi” vẫn còn lớn. Vậy liệu Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT) có đang bảo vệ đúng đối tượng khi doanh nghiệp thật bị lẫn trong trò chơi ngôn từ.

Một vụ tranh chấp điển hình từng diễn ra tại miền Nam: một doanh nghiệp sản xuất nước giải khát đã xây dựng thương hiệu hơn 20 năm, bất ngờ phải đối mặt với một đối thủ mới nổi dùng tên gọi và thiết kế bao bì chỉ khác đôi chút về phông chữ. Người tiêu dùng nhầm tưởng hai sản phẩm có liên quan, trong khi doanh nghiệp lâu năm mất dần thị phần.

Câu hỏi đặt ra: liệu hệ thống pháp luật và thực hành xét xử hiện nay đang thực sự bảo vệ giá trị thương mại cốt lõi của doanh nghiệp, hay mới chỉ dừng lại ở việc xử lý hình thức chữ nghĩa, biểu tượng?

Bài viết này đặt ra giả thuyết: Luật SHTT cần được vận hành để bảo vệ “nguồn gốc thương mại” và “niềm tin người tiêu dùng”, chứ không chỉ bảo hộ một tập hợp ký tự trên giấy chứng nhận.

 Bản án dân sự tranh chấp quyền SHTT giữa CTCP nhựa Bình Minh và CTCP nhựa Bình Minh Việt vừa được kiến nghị xem xét theo thủ tục giám đốc thẩm. Phía nguyên đơn cho biết, đây là hành động nhằm ngăn chặn nguy cơ tạo tiền lệ lách luật bằng cách thêm một chữ vào thương hiệu đã được bảo hộ.

Bản án và phán quyết — nhìn từ thực tiễn

Khảo sát một số bản án gần đây cho thấy sự khác biệt trong cách tiếp cận của tòa án:

• Có vụ việc doanh nghiệp nguyên đơn thắng kiện, bởi chứng minh được rằng thương hiệu của mình đã có danh tiếng rộng rãi trên thị trường, với số liệu bán hàng và chiến dịch marketing được nộp làm chứng cứ.

• Ngược lại, có trường hợp nguyên đơn thua kiện, vì dấu hiệu tranh chấp chỉ giống nhau ở một vài chữ cái và tòa đánh giá “không đủ gây nhầm lẫn”.

Điểm đáng chú ý không nằm ở kết quả “thắng – thua”, mà ở tiêu chí mà tòa lựa chọn để đánh giá.

Thực tế cho thấy, trong nhiều bản án, phần so sánh thiên về yếu tố trực quan, trong khi yếu tố “reputation” – mức độ nổi bật và uy tín thương hiệu – chưa được coi trọng tương xứng.

Những “biến số rủi ro” trong tố tụng hiện nay?

Vấn đề “tiêu chí” trong xét xử

Tòa án Việt Nam thường viện dẫn tiêu chí “người tiêu dùng trung bình” (average consumer) để đánh giá khả năng nhầm lẫn. Tuy nhiên, hướng dẫn cụ thể về cách cân nhắc giữa các yếu tố – độ nổi bật của nhãn hiệu, mức độ tương đồng hàng hóa, độ phân biệt của dấu hiệu – lại chưa thống nhất.

Trong khi đó, EUIPO guidelines quy định rõ: độ nổi bật (distinctiveness) càng cao, khả năng bảo hộ càng mạnh, dù sự khác biệt hình thức chỉ nhỏ. Tương tự, tài liệu của WIPO nhấn mạnh đến nguyên tắc “likelihood of confusion” phải dựa trên ấn tượng tổng thể chứ không chỉ so từng chi tiết. Khoảng trống trong tiêu chí áp dụng tại Việt Nam khiến cùng một hiện tượng, có thể được tòa này nhìn nhận là “vi phạm”, nhưng tòa khác lại coi là “không đáng kể”.

Vai trò của các bên tham gia tố tụng

Trong một vụ tranh chấp nhãn hiệu, kết quả không chỉ phụ thuộc vào luật, mà còn phụ thuộc vào chiến lược và năng lực của các bên:

• Viện kiểm sát: lẽ ra có vai trò bảo đảm lợi ích công cộng, nhưng thường ít xuất hiện trong các vụ việc dân sự về SHTT.

• Luật sư: giữ vai trò quyết định trong việc xây dựng chiến lược chứng cứ – từ dữ liệu bán hàng, tài liệu truyền thông cho đến ý kiến chuyên gia giám định.

• Doanh nghiệp: nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ thiếu bộ phận pháp chế, dẫn đến không lưu giữ hệ thống hồ sơ marketing, bằng chứng tiêu dùng; hệ quả là ra tòa không chứng minh được “uy tín thương hiệu”. Chính sự mất cân đối này khiến doanh nghiệp thật nhiều khi bị thua thiệt trong “trò chơi ngôn từ”.

Đề xuất cải tiến tư pháp để “định vị bản chất” và “thi hành án thực chất”

Để pháp luật thực sự bảo vệ đúng đối tượng, cần một số cải tiến mang tính hệ thống:

• Hướng dẫn xét xử thống nhất (benchmarks): ban hành văn bản nội dung (circular) về cách áp dụng tiêu chí “khả năng gây nhầm lẫn”, khuyến khích tòa án tham khảo khảo sát người tiêu dùng như bằng chứng chính.

• Quy trình xử lý nhanh (fast-track): dành cho các tranh chấp có dấu hiệu gian lận nghiêm trọng hoặc “ăn theo trắng trợn”, cho phép triển khai biện pháp khẩn cấp tạm thời (injunctions) nhằm ngăn chặn hàng hóa ngay lập tức.

• Đào tạo thẩm phán: tăng cường hợp tác với EUIPO, WIPO để tập huấn chuyên sâu cho thẩm phán; tiến tới đưa môn SHTT thành nội dung bắt buộc trong chương trình đào tạo thẩm phán chuyên trách.

• Thi hành phán quyết: từ án đến thực tế

Một bản án công nhận hành vi xâm phạm không có nhiều ý nghĩa nếu hàng hóa vi phạm vẫn tiếp tục bán tràn lan trên sàn thương mại điện tử. Thực tế, độ trễ giữa án có hiệu lực và biện pháp thi hành là điểm nghẽn lớn.

Giải pháp khả thi:

Phối hợp với cơ quan QLTT và nền tảng TMĐT để ngay khi có phán quyết, hệ thống tự động gỡ sản phẩm, khóa tài khoản.

Công khai danh sách vi phạm trên cổng thông tin chính thức, để răn đe và nâng cao nhận thức xã hội. Chỉ khi phán quyết được triển khai tức thời, doanh nghiệp thật mới được bảo vệ đúng nghĩa.

Kết luận

Luật SHTT Việt Nam đã có khung khổ khá đầy đủ, nhưng thực tiễn cho thấy khoảng cách giữa “pháp lý hàn lâm” và “tư pháp thực thi” vẫn còn lớn. Doanh nghiệp thật, xây dựng uy tín trong nhiều năm, có thể bị đánh mất lợi thế chỉ vì trò chơi ngôn từ khéo léo của đối thủ.

Để khắc phục, hệ thống tư pháp cần chuyển trọng tâm từ việc so sánh hình thức sang việc bảo vệ bản chất thương mại và niềm tin người tiêu dùng. Chỉ như vậy, luật mới thực sự trở thành lá chắn cho doanh nghiệp và kim chỉ nam cho sự phát triển thương mại công bằng.

Nhằm phản ánh thực trạng cũng như hệ lụy của việc vi phạm quyền sở hữu trí tuệ; chỉ rõ những hạn chế trong việc quản lý, giám sát và đề ra những giải pháp hợp lý và kịp thời, ngày 26/8 tới, với sự chỉ đạo của VCCI, Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp cùng Công ty Luật TAT Law Firm, Tạp chí Sở hữu trí tuệ và sáng tạo tổ chức Diễn đàn: Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo.

Đây sẽ là nơi quy tụ các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực SHTT nhằm đưa ra các giải pháp tháo gỡ những hạn chế trong quản lý SHTT tại Việt Nam.

Thông tin chi tiết về diễn đàn 'Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo':

Thời gian: 13h30 -17h00, Thứ Ba, ngày 26/08/2025

Địa điểm: Lầu 10, Hội trường VCCI-HCM, 171 Võ Thị Sáu, Phường Xuân Hòa, TP.HCM

Thông tin liên hệ:

Nhà báo Lưu Vân, ĐT: 0971261929

Nhà báo Mỹ Ý, ĐT: 0904334483

Đăng ký tham dự: Diễn đàn: Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo