(SHTT) - Đổi mới sáng tạo là động cơ. Sở hữu trí tuệ là nhiên liệu. Nhưng để chiếc xe kinh tế sáng tạo thực sự vận hành, phải có kim phun: định giá, thế chấp, tư pháp số và dữ liệu minh bạch. Luật đang mở cánh cửa. Doanh nhân hãy hành động ngay.

80 nghìn tỷ USD giá trị tài sản vô hình toàn cầu 2024

Trong nền kinh tế tri thức, giá trị quốc gia không còn đo bằng lượng tài nguyên khai thác hay quy mô nhà máy, mà bằng năng lực sáng tạo, công nghệ và tài sản vô hình do con người tạo ra. Theo Global Intangible Finance Tracker 2024 của WIPO và Brand Finance, tổng giá trị tài sản vô hình toàn cầu đã vượt 80 nghìn tỷ USD, chiếm hơn một nửa giá trị thị trường doanh nghiệp niêm yết. Báo cáo OECD năm 2023 xác nhận: quyền sở hữu trí tuệ là động lực tăng trưởng then chốt trong kỷ nguyên hậu công nghiệp. Tại nhiều quốc gia tiên tiến, tài sản trí tuệ không chỉ được bảo hộ mà còn được định giá, tài chính hóa, thế chấp, chuyển nhượng, thậm chí chứng khoán hóa như bất kỳ tài sản hữu hình nào.

Luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch TAT Law Firm, phát biểu tại Diễn đàn (số 1): “Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo”, tổ chức ngày 26/8/2025, tại VCCI, TP. Hồ Chí Minh.

Thế nhưng ở Việt Nam, tài sản trí tuệ vẫn đứng bên lề hệ thống tài chính chính thống. Các doanh nghiệp sở hữu phần mềm, nhãn hiệu, sáng chế – kể cả chuỗi bản quyền có doanh thu ổn định – vẫn gặp trở ngại khi tiếp cận vốn vay, vì ngân hàng chưa chấp nhận IP là tài sản bảo đảm. Câu trả lời quen thuộc “tài sản trí tuệ chưa đủ điều kiện thế chấp” đã trở thành rào cản vô hình nhưng hữu hình với doanh nghiệp sáng tạo. Khoảng cách giữa ý tưởng có giá trị và tài sản có thể tài chính hóa chính là điểm nghẽn thể chế lớn nhất của nền kinh tế sáng tạo Việt Nam hiện nay.

Dự thảo Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi – dự kiến trình Quốc hội năm 2025, hiệu lực từ 2026 – là một nỗ lực đáng kể nhằm mở khóa điểm nghẽn này. Đột phá lớn nhất của lần sửa đổi không nằm ở câu chữ, mà ở triết lý tiếp cận: từ một đạo luật bảo hộ quyền sở hữu sang một đạo luật phát triển tài sản. Lần đầu tiên, IP được xác lập là một quyền tài sản có giá trị kinh tế – có thể hạch toán, định giá, thế chấp và khai thác như bất động sản hay máy móc. Đây là thay đổi nền tảng, mở đường cho thị trường vốn IP tại Việt Nam hình thành.

Ba nhóm chính sách lớn đã được định hình hệ giá trị tài sản vô hình ở Việt Nam

Thứ nhất, ghi nhận IP là tài sản có thể định giá và phản ánh trong sổ sách kế toán – tạo tiền đề cho IPO, M&A, gọi vốn.

Thứ hai, mở “đường băng tài chính” cho IP: cho phép đăng ký giao dịch bảo đảm có hiệu lực đối kháng với bên thứ ba, đồng thời khuyến khích phát triển các sản phẩm như bảo hiểm IP, bảo lãnh tín dụng IP, miễn – giảm thuế khi khai thác quyền.

Thứ ba, nâng cấp thực thi pháp lý và tư pháp số: từ 1/7/2025, Tòa SHTT chuyên trách sẽ được vận hành, xử lý nhanh tranh chấp, áp dụng biện pháp tạm thời, định danh bị đơn số và siết chặt quản lý vi phạm trên nền tảng kỹ thuật số.

Tuy nhiên, nếu thiếu nền tảng kỹ thuật – tổ chức – dữ liệu đi kèm, luật vẫn chỉ là văn bản tốt trên giấy. Để tài chính hóa IP trở thành thực tế, cần đồng thời triển khai các “đường băng kỹ thuật” tương ứng. Trước hết là ban hành bộ chuẩn định giá IP theo thông lệ quốc tế (ISO, IVS), cùng cơ sở dữ liệu royalty rates và giao dịch thực tế để phục vụ ngân hàng, doanh nghiệp, tổ chức giám định. Tiếp theo là xây dựng hệ thống đăng ký và công khai giao dịch IP – tương tự hệ thống giao dịch bảo đảm hiện hành nhưng chuyên biệt cho IP, có liên thông với ngân hàng, tòa án và cơ quan quản lý. Việt Nam cần thí điểm sandbox IP finance tại Hà Nội và TP.HCM để doanh nghiệp, ngân hàng và tổ chức bảo lãnh thử nghiệm các mô hình cho vay dựa trên IP, bảo hiểm IP, và cả chứng khoán hóa IP.

Đồng thời, Ngân hàng Nhà nước cần ban hành hướng dẫn phân hạng tín dụng với IP, cho phép định giá dựa trên dòng tiền khai thác quyền, không chỉ tài sản hữu hình. Hệ thống tư pháp cũng cần nâng cấp để xử lý vi phạm IP nhanh chóng, phá thế độc quyền giám định, áp dụng AI, blockchain vào truy vết và định danh hành vi vi phạm.

Nếu không hành động sớm, Việt Nam có thể tiếp tục đánh mất cơ hội. Như trường hợp của Nhựa Bình Minh – thương hiệu có giá trị thị trường rất cao nhưng thường xuyên bị nhái mẫu mã, khiến quá trình định giá khi M&A gặp khó khăn. Hay như gạo ST25 – từng đứng trước nguy cơ mất thương hiệu tại thị trường Mỹ chỉ vì chưa bảo hộ kịp thời. Những ví dụ này không chỉ phản ánh rủi ro pháp lý mà còn là mất mát về khả năng huy động vốn và chủ động thị trường. Không bảo hộ → không định giá → không tài chính hóa – chuỗi nhân quả này đang cản bước mọi ý tưởng sáng tạo bước ra thị trường tài chính.

Thông điệp khẩn: Hãy hành động – ngay bây giờ !

Lộ trình thực thi cần bắt đầu ngay từ năm 2025. Trong ngắn hạn, cần khởi động sandbox, ban hành chuẩn định giá, hướng dẫn phân loại tín dụng và thiết lập cơ sở dữ liệu công khai. Trung hạn 2027–2028 là lúc vận hành cổng đăng ký IP, hình thành hội đồng định giá độc lập, đưa IP vào hoạt động M&A và gọi vốn. Dài hạn, sau 2029, Việt Nam cần thiết kế thị trường chứng khoán hóa IP (IP-backed securities), tạo ra một kênh dẫn vốn mới cho doanh nghiệp sáng tạo.

Tuy nhiên, chính doanh nghiệp mới là người quyết định thành - bại của quá trình này. Ngay từ bây giờ, các doanh nghiệp cần rà soát, bảo hộ toàn diện tài sản trí tuệ trong nước và quốc tế; chuẩn bị hồ sơ định giá theo chuẩn quốc tế; tích hợp IP vào chiến lược tài chính và sẵn sàng tham gia vào sandbox, gọi vốn bằng IP. Đây không chỉ là yêu cầu pháp lý – mà là bước đi chiến lược để chủ động kiểm soát giá trị doanh nghiệp trong thời đại kinh tế số.

Đổi mới sáng tạo là động cơ. Sở hữu trí tuệ là nhiên liệu. Nhưng để chiếc xe kinh tế sáng tạo thực sự vận hành, phải có kim phun: định giá, thế chấp, tư pháp số và dữ liệu minh bạch. Luật đang mở cánh cửa. Nhưng nếu không có đường băng đủ rộng và đủ thực tế, những ý tưởng tốt nhất vẫn chỉ là hoài bão đứng yên. Và khi chúng ta đứng yên, thế giới đã bắt đầu tăng tốc bằng chính trí tuệ của họ.

Luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch TAT Law Firm

Luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch TAT Law Firm, Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam. Ông là chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, tài chính hóa tài sản vô hình và chính sách đổi mới sáng tạo. Các phân tích và kiến nghị của ông nhiều lần được trích dẫn trong báo cáo nghiên cứu, diễn đàn cấp cao và báo chí chính thống. Ông hiện là một trong những tiếng nói tiên phong trong việc kết nối tài sản trí tuệ với thị trường vốn, góp phần định hình khung thể chế kinh tế tri thức tại Việt Nam.

NGHỊ QUYẾT 68 –NQ/TW NÓI GÌ VỀ PHÁT TRIỂN VÀ BẢO VỆ TÀI SẢN TRÍ TUỆ?

Theo Nghị quyết 68-NQ/TW năm 2025, Bộ Chính trị quyết nghị nội dung phát triển kinh tế tư nhân. Theo đó, chỉ đạo: “2.2. Bảo đảm và bảo vệ hữu hiệu quyền sở hữu, quyền tự do kinh doanh, quyền tài sản, quyền cạnh tranh bình đẳng và bảo đảm thực thi hợp đồng của kinh tế tư nhân”, theo đó:

“ …; - Rà soát, hoàn thiện và thực thi hiệu quả quy định pháp luật về bảo vệ quyền sở hữu tài sản, trong đó có quyền sở hữu trí tuệ và tài sản vô hình; giảm thiểu rủi ro pháp lý. Có chính sách hỗ trợ định giá, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong nước; hỗ trợ khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân đăng ký quyền sở hữu trí tuệ ở nước ngoài và các tổ chức quốc tế. Có chế tài nghiêm khắc đối với hành vi vi phạm về sở hữu trí tuệ, nhất là vi phạm trên không gian thương mại điện tử. Bảo đảm thực hiện trực tuyến toàn trình thủ tục xác lập quyền sở hữu công nghiệp, cắt giảm tối đa thời gian thực hiện thủ tục yêu cầu cấp quyền sở hữu trí tuệ, bảo đảm phù hợp với thông lệ quốc tế; - …”.

DIỄN ĐÀN: THỂ CHẾ HÓA ĐỔI MỚI SÁNG TẠO – BẢO VỆ TÀI SẢN VÔ HÌNH THEO TINH THẦN NGHỊ QUYẾT 68-NQ/TW

Diễn ra vào 08:00 – Thứ Năm, ngày 11/9/2025, tại Hội trường tầng VCCI – Số 9 Đào Duy Anh, Đống Đa, Hà Nội.

Sự kiện do TAT Law Firm khởi xướng, phối hợp cùng Tạp chí Luật sư Việt Nam, dưới sự bảo trợ của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI).

Diễn đàn quy tụ các chuyên gia đầu ngành, đại diện doanh nghiệp, cơ quan quản lý và giới truyền thông để:

Thảo luận thực trạng xâm phạm thương hiệu, SHTT Việt,

Đánh giá hiệu lực các thiết chế pháp lý mới, đặc biệt là Tòa chuyên trách Sở hữu trí tuệ.

Đề xuất giải pháp thể chế, cơ chế bảo vệ tài sản vô hình phù hợp với tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW.

Trân trọng kính mời Quý độc giả, doanh nghiệp và chuyên gia quan tâm cùng tham dự hoặc theo dõi trực tuyến trên Fanpage TAT Law Firm để góp tiếng nói xây dựng một thể chế pháp lý minh bạch, hiện đại, bảo vệ thương hiệu Việt bền vững.