(SHTT) - Trong kỷ nguyên của đổi mới sáng tạo và kinh tế số, thay vì than đá, dầu mỏ, nhà máy, quyền sở hữu trí tuệ, thương hiệu, thuật toán, phần mềm, thiết kế, dữ liệu khách hàng… đang trở thành những “mỏ vàng” thực sự.

Hơn một thế kỷ trước, giá trị của một quốc gia được đo bằng than đá, dầu mỏ, nhà máy, mỏ vàng. Hôm nay – trong kỷ nguyên của đổi mới sáng tạo và kinh tế số – thước đo ấy đã thay đổi hoàn toàn: quyền sở hữu trí tuệ, thương hiệu, thuật toán, phần mềm, thiết kế, dữ liệu khách hàng… mới là những “mỏ vàng” thực sự.

Nền kinh tế của cái nhìn xa

Chúng ta không còn sống trong thời đại của tài sản hữu hình, mà đang bước vào một thời đại nơi tài sản vô hình trở thành động lực tăng trưởng, trụ cột cạnh tranh, và là nền tảng thể chế của sự phát triển quốc gia. Theo báo cáo mới nhất từ WIPO và Brand Finance (2024–2025), giá trị tài sản vô hình toàn cầu đã vượt mốc 80 nghìn tỷ USD – cao hơn GDP của toàn bộ các nền kinh tế G7 cộng lại.

Nhưng điều nghịch lý là: trong khi thế giới chuyển mình mạnh mẽ, thì tại Việt Nam, nhiều ý tưởng vẫn dừng lại ở “ý tưởng”. Nhiều tài sản vô hình chưa thể tài chính hóa, chưa được bảo vệ đúng mức, và chưa được công nhận là một nguồn lực thực thụ trong phát triển kinh tế.

Vấn đề không chỉ nằm ở sáng tạo. Mà nằm ở thể chế – làm sao để tài sản vô hình thực sự được định giá, bảo hộ, giao dịch, thế chấp, gọi vốn, và trở thành “tài sản ngân hàng chấp nhận”.

Luật sư Trương Anh Tú – Chủ tịch TAT Law Firm phát biểu tại Diễn đàn: “Thể chế hóa đổi mới sáng tạo – Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW”, ngày 11/9, VCCI, Hà Nội.

Nghị quyết đã mở đường, thể chế phải bứt phá

Lần đầu tiên trong lịch sử các văn kiện của Đảng, Nghị quyết 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị Về phát triển kinh tế tư nhân đã gọi đích danh “tài sản vô hình” là một nguồn lực then chốt, và đặt ra yêu cầu phải thể chế hóa đầy đủ các quyền đối với loại tài sản này, bao gồm: quyền sở hữu, quyền định đoạt và tài chính hóa tài sản vô hình. Đây là bước ngoặt mang tính tư duy – khi Đảng không chỉ đặt vấn đề “bảo vệ” tài sản vô hình, mà nâng nó thành vấn đề chiến lược của nền kinh tế thị trường hiện đại. Nghị quyết 68 khẳng định: “kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia”, “bảo đảm đầy đủ quyền sở hữu tài sản, quyền tự do kinh doanh, quyền cạnh tranh bình đẳng”, “thực thi hiệu quả quy định pháp luật về bảo vệ quyền sở hữu tài sản, trong đó có quyền sở hữu trí tuệ và tài sản vô hình; giảm thiểu rủi ro pháp lý. Có chính sách hỗ trợ định giá, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong nước; hỗ trợ khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân đăng ký quyền sở hữu trí tuệ ở nước ngoài và các tổ chức quốc tế…”; “Đẩy mạnh và đa dạng hoá nguồn vốn cho kinh tế tư nhân”, “Khuyến khích các tổ chức tài chính, tín dụng cho vay dựa trên cơ sở thẩm định phương thức sản xuất kinh doanh, phương án mở rộng thị trường đầu ra, cho vay dựa trên dữ liệu, dòng tiền, chuỗi giá trị, xem xét các tài sản bảo đảm bao gồm cả động sản, tài sản vô hình, tài sản hình thành trong tương lai và hình thức cho vay tín chấp.”

Ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW Về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Theo đó, Đổi mới sáng tạo là một trụ cột của mô hình phát triển mới, và Nhà nước phải tạo “hệ sinh thái pháp lý” để khuyến khích, bảo vệ và đầu tư cho đổi mới sáng tạo. Nghị quyết 57 là Nghị quyết về hiện đại hóa thể chế - với quan điểm “đưa thể chế thành một lợi thế cạnh tranh trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số”. Như thế, đây không còn là câu chuyện kỹ thuật, mà là một yêu cầu thể chế, đòi hỏi luật pháp, tài chính, giáo dục, sở hữu trí tuệ, công nghệ – phải cùng chuyển động.

Quang cảnh Diễn đàn: “Thể chế hóa đổi mới sáng tạo – Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW”, ngày 11/9, VCCI, Hà Nội.

Những rào cản hiện nay: Luật, ngân hàng, thị trường

Trong nền kinh tế tri thức, sự khác biệt không nằm ở quy mô nhà xưởng, mà nằm ở chỉ số sáng tạo và giá trị tài sản trí tuệ. Một thương hiệu cà phê có thể được bán với giá gấp 20 lần nhà

xưởng của nó. Một phần mềm logistics trị giá 10 triệu USD có thể không có bất kỳ tài sản vật chất nào – chỉ là dòng mã và 1 đội kỹ sư. Nhưng thử hỏi: Tại Việt Nam, có bao nhiêu doanh nghiệp được ngân hàng cho vay dựa trên giá trị thương hiệu hay bản quyền? Vấn đề không nằm ở thị trường, mà nằm ở luật pháp chưa đủ mạnh để công nhận và tài chính hóa các tài sản vô hình.

Luật Sở hữu trí tuệ còn là “luật bảo hộ” – chưa phải “luật phát triển tài sản”. Luật hiện nay vẫn chủ yếu quy định về quyền và thủ tục đăng ký – chưa đủ điều kiện để biến IP thành tài sản có thể định giá, định danh, giao dịch, bảo hiểm, thế chấp. Cần một luật tài sản trí tuệ tài chính hóa – cho phép đưa tài sản vô hình vào hệ thống kế toán, ngân hàng và đầu tư.

Ngân hàng chưa có cơ chế chấp nhận IP như tài sản đảm bảo. Ngân hàng thương mại vẫn ưu tiên thế chấp đất, xe, nhà xưởng. Thiếu hệ thống định giá IP, thiếu bảo hiểm IP, thiếu thị trường chuyển nhượng IP.

Bên cạnh đó, Doanh nghiệp chưa sẵn sàng “tài sản hóa” ý tưởng. Nhiều doanh nghiệp chưa hiểu rõ giá trị của IP, dẫn đến lơ là bảo hộ hoặc bán rẻ IP. Thiếu nguồn lực chuyên môn để xây dựng, định giá, khai thác và bảo vệ hệ thống tài sản vô hình.

Đề xuất chính sách: Từ luật bảo vệ sang luật phát triển

Ba trụ cột chính sách cần được thể chế hóa ngay, đó là:

(1) Ghi nhận IP là tài sản tài chính hóa được: Theo đó, pháp luật phải cho phép IP được hạch toán, làm tài sản góp vốn, làm tài sản bảo đảm; Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp và Ngân hàng Nhà nước cần ban hành các chuẩn mực định giá, chuẩn mực ghi nhận IP trong báo cáo tài chính.

(2) Hình thành thị trường và hệ sinh thái định giá – giao dịch IP: Cần xây dựng trung tâm định giá IP quốc gia, đi cùng với phát triển sàn giao dịch IP và quỹ đầu tư mạo hiểm dựa trên IP.

(3) Bảo vệ quyền sở hữu mạnh mẽ – xử lý nghiêm vi phạm IP: Tòa án chuyên trách SHTT đã được ra đời, cần được kiện toàn; cơ chế xử lý xâm phạm quyền đối với tài sản IP phải minh bạch, hiệu quả, răn đe.

Trên cơ sở các trụ cột chính sách, khuyến nghị thể chế: Sửa Luật SHTT theo triết lý mới. Từ “luật bảo hộ quyền” → đến “luật phát triển tài sản”. Điểm mới căn bản của việc sửa đổi này sẽ là sự dịch chuyển tư duy: Không chỉ bảo vệ quyền – mà phát triển giá trị; Không chỉ đăng ký – mà vận hành và tài chính hóa; Không chỉ xử lý vi phạm – mà tạo động lực đầu tư vào sáng tạo

 Luật sư Trương Anh Tú phát biểu tại Diễn đàn:“Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo”, ngày 26/8/2025, TP. Hồ Chí Minh, do Tạp chí Sở hữu trí tuệ và Sáng tạo, Tạp chí Diễn đàn doanh nghiệp và TAT Law Firm phối hợp tổ chức.

Thông điệp dẫn lối doanh nhân và giới luật sư

Nghị quyết 57 và 68 đã “mở toang” cánh cửa để tháo gỡ các điểm nghẽn, phát huy mọi nguồn lực, tiềm lực để phát triển đất nước vượt bậc trong kỷ nguyên mới.

 Nhà nước giữ vai trò dẫn dắt, thúc đẩy, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia và phát triển kinh tế tư nhân. Tuy nhiên, không thể chỉ trông chờ vào Nhà nước. Chính doanh nhân, doanh nghiệp và đội ngũ luật sư phải là người tiên phong: Doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược tài sản vô hình: đánh giá, bảo hộ, đầu tư vào thương hiệu, quy trình, thiết kế, phần mềm…; Luật sư cần đổi mới cách hành nghề: không chỉ xử lý vi phạm, mà phải trở thành nhà tư vấn tài sản – nhà quản trị IP – và người bảo vệ quyền lợi trong nền kinh tế sáng tạo.

Chúng ta đang nói về một thời đại nơi cái mới là sức mạnh, và luật pháp là điểm tựa. Sáng tạo không thể đi xa nếu thiếu một hệ sinh thái thể chế: từ pháp luật, tài chính, tòa án, ngân hàng đến thị trường.

Bối cảnh hiện nay, Đảng yêu cầu phải phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, sự tham gia tích cực của doanh nhân, doanh nghiệp và Nhân dân đối với phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia và phát triển kinh tế tư nhân. Xác định đây là cuộc cách mạng sâu sắc, toàn diện trên tất cả các lĩnh vực; được triển khai quyết liệt, kiên trì, đồng bộ, nhất quán, lâu dài với những giải pháp đột phá, mang tính cách mạng. Và nếu chúng ta cùng hành động – không chỉ để bảo vệ cái đã có, mà để nuôi dưỡng cái đang đến, thì tài sản vô hình sẽ không còn vô hình – mà sẽ trở thành trụ cột của phát triển quốc gia.

“Sáng tạo không được bảo vệ – cũng chỉ là một ý tưởng chờ bị đánh cắp”, “Tài sản vô hình là đất đai của nền kinh tế số. Nếu không làm chủ – sẽ bị chiếm dụng. Đó là thực tiễn khắc nghiệt có tính quy luật”, Luật sư Trương Anh Tú – Chủ tịch TAT Law Firm.

Luật sư Trương Anh Tú