(LSVN) - Khi tài sản số đã bước vào ví tiền của hàng triệu người, nhưng pháp luật vẫn chưa kịp gọi đúng tên, thì rủi ro pháp lý không còn là câu chuyện của tương lai. Nó đang hiện hữu, diễn ra từng ngày, trong khoảng trống giữa đổi mới và điều chỉnh, nơi mà sự chậm trễ của thể chế có thể khiến cả một thị trường phải trả giá.

Từ những khái niệm tưởng như xa vời với giới công nghệ như Token, NFT, hay Coin, giờ đây “tài sản số” đã trở thành ngôn ngữ phổ biến của kinh tế hiện đại. Người dân đầu tư vào token hóa bất động sản, mua bán tranh NFT như sưu tập nghệ thuật, hay giao dịch tiền mã hóa trên sàn toàn cầu. Công nghệ chạy nhanh như gió, còn pháp luật thì vẫn bước chậm từng nhịp. Câu hỏi không phải là tài sản số có tồn tại hay không, mà là vì sao hệ thống pháp luật vẫn chưa thể định danh và bảo hộ nó một cách chính danh.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.

Theo Bộ luật Dân sự 2015, tài sản được chia thành bốn nhóm: vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản. Nhưng tài sản số không nằm gọn trong bất kỳ nhóm nào. Nó không phải vật, vì vô hình; không phải tiền, vì chưa được Ngân hàng Nhà nước công nhận là phương tiện thanh toán hợp pháp; cũng không hoàn toàn là quyền tài sản, vì chưa có cơ chế xác lập quyền sở hữu gốc. Trong khi đó, hàng triệu người vẫn giao dịch, lưu giữ, chuyển nhượng tài sản số mỗi ngày, bằng niềm tin thị trường, chứ không phải niềm tin pháp lý.

Và chính ở đó, khoảng trống pháp luật trở thành rủi ro. Một nhà đầu tư mất trắng khi sàn giao dịch bị hack mà không có căn cứ khiếu nại. Một dự án phát hành token cho bất động sản bị coi là huy động vốn trái phép. Một doanh nghiệp phát hành điểm thưởng nội bộ bằng token có thể bị truy vì “phát hành tiền”. Khi pháp luật chưa phân định ranh giới giữa tài sản, chứng khoán, tiền tệ, thì mọi sáng tạo đều có thể bị diễn giải ngược.

Điều quan trọng là phải gọi đúng tên. “Tiền số” chỉ là một nhánh trong thế giới “tài sản số”, nhưng lại là phép thử đầu tiên cho năng lực quản trị thể chế. Tài sản số là khái niệm bao trùm, bao gồm mọi giá trị kinh tế được thể hiện và chuyển giao dưới dạng dữ liệu số: từ bản quyền phần mềm, nội dung sáng tạo, dữ liệu doanh nghiệp đến token, NFT và tiền mã hóa. Tiền số chỉ là phần nổi của tảng băng – nhưng chính phần nổi đó đang buộc hệ thống pháp luật phải đối mặt với câu hỏi lớn hơn: chúng ta có dám công nhận giá trị của cái vô hình hay không?

Ngày 09/9/2025, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 05/NQ-CP về thí điểm thị trường tài sản mã hóa. Lần đầu tiên, pháp luật Việt Nam gọi tên tài sản số như một loại tài sản được thể hiện dưới dạng dữ liệu số, có thể tạo lập, phát hành, lưu trữ, chuyển giao và xác thực bằng công nghệ. Đây là bước tiến quan trọng, thể hiện quyết tâm thể chế hóa đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, để hiện thực hóa mục tiêu đó, cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý ở cấp độ luật, nhằm bảo đảm tính ổn định, minh bạch và khả năng bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho người dân và doanh nghiệp.

Thế giới đã không đợi chúng ta. Liên minh châu Âu ban hành MiCA - bộ quy tắc toàn diện về tài sản mã hóa, xác lập khung pháp lý minh bạch cho từng loại hình. Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc đều có luật hoặc hướng dẫn riêng về quyền sở hữu, nghĩa vụ báo cáo và cơ chế giám sát. Giai đoạn “thí điểm” hiện nay là bước đi thận trọng cần thiết. Song để bắt kịp nhịp phát triển của công nghệ, Việt Nam cần chuyển dần từ quan sát sang chủ động dẫn dắt, từ thích nghi sang kiến tạo, nhằm nắm bắt cơ hội, giảm thiểu rủi ro và giữ vững vai trò điều tiết.

Pháp luật, nếu chỉ phản ứng, sẽ mãi đi sau. Cần chuyển từ “điều chỉnh cái đã có” sang “dẫn dắt cái đang sinh ra”. Theo tôi, có ba việc không thể chậm hơn nữa. Thứ nhất, định danh và công nhận địa vị pháp lý của tài sản số, thông qua sửa đổi Bộ luật Dân sự hoặc ban hành luật riêng. Thứ hai, xây dựng cơ chế định danh và xác thực quyền sở hữu, thông qua sàn giao dịch được cấp phép hoặc cơ sở dữ liệu quốc gia. Thứ ba, xác lập trách nhiệm pháp lý cho các bên trung gian, từ sàn giao dịch, nhà phát hành, đến đơn vị lưu ký, tương tự cơ chế thị trường chứng khoán.

Pháp luật sinh ra không phải để kìm hãm đổi mới, mà để làm cho đổi mới an toàn, minh bạch và bền vững. Nếu né tránh, chúng ta sẽ đánh mất dòng vốn, niềm tin và cơ hội định vị Việt Nam trên bản đồ kinh tế số toàn cầu. Còn nếu thừa nhận mà không quản lý, thị trường sẽ bị chiếm lĩnh bởi những “shark cá lòng tong” - nhóm đầu cơ nhỏ nhưng ồn ào, lợi dụng khoảng trống pháp lý để thổi phồng giá trị ảo và thao túng tâm lý đám đông.

Việt Nam đang ở ngã rẽ của tiến trình thể chế hóa cái mới. Sau Nghị quyết 05, điều quan trọng là chuyển từ thí điểm sang luật hóa, để doanh nghiệp và người dân được bảo vệ bằng khung pháp lý rõ ràng. Đây không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan quản lý, mà còn là thước đo năng lực kiến tạo chính sách trong thời đại số. Bởi tài sản số không chỉ là công nghệ, mà là nền tảng của nền kinh tế tri thức, nơi trí tuệ con người được chuyển hóa thành giá trị hữu hình.

Từ Nghị quyết 68 về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường đến Luật Đất đai 2024, Việt Nam đang đi theo một xu hướng rõ rệt: thể chế hóa cái mới, tài sản hóa cái vô hình, và số hóa giá trị của sáng tạo. Trong dòng chảy đó, tài sản số chính là phép thử quan trọng nhất, không chỉ đo năng lực pháp lý, mà còn phản ánh tầm nhìn phát triển quốc gia.

Pháp luật chỉ thật sự mạnh khi nó đi trước thực tiễn một bước. Khi pháp luật kịp thời gọi đúng tên cái mới, thì tài sản số sẽ không còn là rủi ro, mà trở thành nguồn lực, của cải và niềm tin của nền kinh tế Việt Nam.

Luật sư TRƯƠNG ANH TÚ

Chủ tịch TAT Law Firm

Luật sư Trương Anh Tú là Chủ tịch TAT Law Firm, Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam. Ông là chuyên gia pháp lý hàng đầu về đổi mới sáng tạo, sở hữu trí tuệ, công nghệ và kinh tế số. Với 20 năm kinh nghiệm, ông tiên phong trong việc kiến tạo hành lang pháp lý cho tài sản số, quyền tài sản trí tuệ và khung thể chế cho công nghệ mới tại Việt Nam.