(LSVN) - Thế giới đang bước vào kỷ nguyên tài sản số - nơi giá trị không còn gói gọn trong vật chất, mà được kiến tạo từ dữ liệu, sáng tạo và niềm tin. Việt Nam đã có những bước khởi đầu thận trọng, và giờ là lúc luật pháp cần sánh bước cùng công nghệ: không chỉ để quản lý rủi ro, mà để nuôi dưỡng sự sáng tạo, khơi dậy niềm tin và mở đường cho một nền kinh tế minh bạch, công bằng, bền vững.

Khi tài sản số đã bước từ khái niệm công nghệ vào túi tiền người dân, khi nó đã trở thành cấu phần thực của thị trường, thì Sự chậm trễ trong hoàn thiện pháp luật không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn ảnh hưởng đến niềm tin và năng lực quản lý quốc gia. Không hành động kịp thời không phải là trì hoãn, sự chậm trễ của thể chế có thể khiến Nhà nước đánh mất vai trò định hướng trật tự pháp lý trong kỷ nguyên số.

Chúng ta không thiếu tiền lệ để học. Nghị quyết 05/NQ-CP ngày 09/9/2025 đã chính thức vạch ra việc thí điểm thị trường tài sản mã hóa trong 05 năm, với nguyên tắc “thận trọng, có kiểm soát” và điều kiện cấp phép cho tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa. Văn bản này cũng xác định rõ: Tài sản mã hóa không bao gồm chứng khoán, tiền pháp định hay tài sản tài chính khác. Đó là bước tiến quan trọng, nhưng chưa đủ. Giai đoạn thí điểm là cần thiết, nhưng song song cần chuẩn bị cho giai đoạn luật hóa để bảo đảm tính ổn định.

Không có luật không hẳn là do, nó đồng nghĩa bất định. Trong vùng bất định ấy, lý lẽ pháp lý dễ thua chiêu trò truyền thông, và kẻ mạo danh nhà đầu tư có thể hóa thân thành những mô hình đầu tư thiếu kiểm soát - kêu gọi vốn bằng token, lập sàn phi tập trung, rồi tan biến khi bong bóng vỡ. Khi không có luật rõ, không ai sai và cũng chẳng ai được bảo vệ.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.

Việt Nam đang đứng giữa hai dòng chảy: một là khát vọng phát triển nền kinh tế số, mở cửa hội nhập; hai là thực tế hàng triệu người dân đã tham gia thị trường tài sản số trong vùng pháp lý chưa được định danh rõ ràng. không hợp đồng bảo hộ, không cơ chế khiếu nại, không được định danh là chủ sở hữu hợp pháp. Nếu tiếp tục để thực tế chạy trước thể chế, có thể làm giảm vai trò định hướng và chủ động của Nhà nước trong trật tự pháp lý kỷ nguyên số.

Chúng ta không thể để nền kinh tế vận hành bằng tin đồn. Không thể để hàng trăm nghìn tỉ đồng trôi nổi trên các sàn phi tập trung mà Nhà nước không biết, không thu thuế đúng, không bảo vệ người tham gia, không truy cứu khi có rủi ro. Nhiều quốc gia trong khu vực đã ban hành luật crypto và tài sản số, đây là kinh nghiệm quý để Việt Nam tham khảo, hoàn thiện khung pháp lý nhanh hơn.

Với tư cách luật sư, tôi cho rằng Việt Nam đã đến lúc cần một khung thể chế rõ ràng, vừa để bảo vệ Nhà nước, vừa để bảo vệ người dân. Một thể chế đủ bản lĩnh để gọi đúng tên, định đúng loại và quản đúng rủi ro của tài sản số.

Trước hết, Về dài hạn, pháp luật cần xem xét công nhận tài sản số là một dạng tài sản khi đáp ứng đủ tiêu chí định danh, định lượng và định quyền.

Nếu token tiện ích, NFT hay stablecoin có khả năng định lượng, chuyển nhượng, và lưu trữ giá trị, thì chúng phải được pháp luật công nhận là một dạng tài sản hợp pháp. Tiếp đó, phải phân loại theo bản chất, không thể cào bằng. Token đầu tư khác token truy cập dịch vụ, khác coin tiền tệ, mỗi loại cần chế độ pháp lý riêng, về nghĩa vụ thuế, công bố thông tin, tiêu chuẩn minh bạch. Song song, cần xác lập cơ chế quyền sở hữu ràng, có thể chứng minh, cưỡng chế và chuyển nhượng, không để “ai giữ khóa là chủ sở hữu” mãi mãi. Hệ thống đăng ký và lưu ký tài sản số, tương tự như cơ chế sổ đỏ hay cổ phiếu, là nền tảng bắt buộc.

Về tranh chấp, cần sớm hình thành cơ chế giải quyết chuyên biệt, nơi tòa án hoặc trọng tài có thể tham vấn chuyên gia công nghệ để giải mã và thi hành hiệu quả các phán quyết liên quan đến blockchain. Khi công nghệ tự vận hành, luật pháp phải đủ năng lực để theo kịp và giám sát được nó.

Trong khi pháp luật còn trong giai đoạn hoàn thiện, Nhà nước cần chủ động bảo vệ nhà đầu tư nhỏ lẻ, những người dễ bị tổn thương trước các mô hình kêu gọi vốn rủi ro. Sandbox là giai đoạn thử nghiệm, không thể kéo dài vô thời hạn. Khi thị trường đã chín, cần sớm chuyển sang luật hóa để bảo đảm an toàn và minh bạch.

Tài sản số mở ra cách thức tích lũy mới, giao dịch mới và chia sẻ giá trị mới, nhưng cũng mang đến rủi ro mà luật truyền thống chưa từng đối diện. Nếu không nhanh, chúng ta sẽ đánh mất cơ hội, không chỉ trong đổi mới tài chính, mà cả trong uy tín pháp lý quốc gia và quyền kiểm soát công nghệ. Một quốc gia mạnh không phải là quốc gia có nhiều điều cấm, mà là quốc gia có luật đủ nhanh để bảo vệ cái mới mà không đánh mất trật tự cũ.

Kết lại loạt bài “Góc nhìn TAT - Tài sản số và Thể chế mới”, điều đọng lại không nằm ở công nghệ, mà ở thái độ của luật pháp trước cái mới. Mỗi bước tiến của thời đại đều cần một khuôn khổ để niềm tin được vun đắp và giá trị được lan tỏa. Khi luật biết lắng nghe, biết thử nghiệm và dám thích ứng, tài sản số không còn là thách thức, mà là cơ hội để Việt Nam khẳng định năng lực kiến tạo một nền pháp trị hiện đại, nhân văn và hài hòa với đổi mới.

Thời gian vẫn trôi, nhưng luật có thể kịp, nếu chúng ta cùng bước tới bằng tinh thần đối thoại, bằng khát vọng chung tay xây dựng một Việt Nam biết bảo vệ sự sáng tạo như một giá trị quốc gia, nơi luật pháp không đứng ngoài tiến trình đổi mới mà trở thành người bạn đồng hành của tương lai.

Luật sư TRƯƠNG ANH TÚ

Chủ tịch TAT Law Firm

Bài viết nằm trong loạt “Góc nhìn TAT - Tài sản số và Thể chế mới” do Luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch TAT Law Firm biên soạn, đăng trên Tạp chí điện tử Luật sư Việt Nam (LSVN).

Chuỗi gồm 06 bài viết phản ánh hành trình nhận diện, phản biện và kiến tạo thể chế cho nền kinh tế số Việt Nam - từ cảnh báo nguy cơ đến đề xuất khung pháp lý.

Bài mở đầu: Nobel cảnh báo: Đổi mới không thể lớn lên trong thể chế cũ

Bài nổi bật: Luật phải đủ thông minh để hiểu hợp đồng thông minh

Bài kết chuỗi: Thể chế mới cho tài sản số: Khi luật pháp trở thành động lực của đổi mới.

Luật sư Trương Anh Tú là chuyên gia về pháp lý công nghệ, sở hữu trí tuệ và đổi mới thể chế, đồng thời là Ủy viên Thường vụ Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam. Với hơn 20 năm hành nghề, ông luôn theo đuổi triết lý pháp trị tiến bộ:

“Luật không chỉ để điều chỉnh cái đã xảy ra, mà phải mở đường cho cái sẽ đến. Bảo vệ sự đổi mới chính là một phần của bảo vệ công lý”.