(LSVN) - Giữ nguyên mức thuế thu nhập cá nhân (TNCN) tối đa 35% tưởng chừng chỉ là một phép toán ngân sách, nhưng thực chất lại là một phép thử xã hội. Chúng ta đang muốn tận thu ngân sách hay nuôi dưỡng lòng tin vào công lý thuế khóa?

Tại Việt Nam, nhóm người đang gánh thuế TNCN nặng nhất không phải là tầng lớp giàu có sở hữu khối tài sản khổng lồ, mà là những người làm thuê chuyên nghiệp - có mã số thuế, nhận lương qua ngân hàng, kê khai đầy đủ. Họ là nhóm công dân “hiện hình” rõ ràng nhất trong hệ thống, cũng là nhóm dễ bị đánh thuế nhất. Ngược lại, phần lớn dòng tiền lớn nhất trong xã hội - từ bất động sản, cổ phiếu, giao dịch tài sản số, thừa kế hoặc các hoạt động không chính thức, lại nằm ngoài tầm với của hệ thống thuế hiện hành. Một người lao động với mức lương 100 triệu đồng/tháng có thể bị khấu trừ tới hơn 21 triệu tiền thuế. Trong khi đó, một cá nhân lời 03-05 tỉ từ đất nền hoặc từ một thương vụ “bắt đáy - bán đỉnh” chứng khoán có thể chỉ đóng vài triệu đồng, hoặc thậm chí không đóng gì. Đây không chỉ là sự bất công về số học, mà còn là một nghịch lý đạo lý: người trung thực bị “trừng phạt” vì minh bạch, còn người né luật lại ung dung ngoài vòng kiểm soát.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

Vấn đề không nằm ở nghĩa vụ đóng thuế. Đa phần người dân sẵn sàng thực hiện trách nhiệm công dân khi được đối xử công bằng. Nhưng khi chính sách thuế để một kỹ sư, bác sĩ hay luật sư làm thuê phải đóng thuế cao hơn cả chủ doanh nghiệp, phải “cõng” hệ thống ngân sách thay cho dòng tiền lớn đang ẩn mình, thì niềm tin sẽ bị xói mòn. Hệ quả là những người làm đúng bắt đầu cảm thấy thiệt thòi, những người có năng lực tìm cách chuyển hóa thu nhập, còn hệ thống thuế thì… thất thu.

Thực tế, mức trần thuế 35% hiện nay được thiết lập từ năm 2007 - thời điểm mà thu nhập bình quân, chỉ số giá tiêu dùng và mặt bằng chi phí sống hoàn toàn khác xa hiện tại. Giữ nguyên con số này đến năm 2025 là phi thực tế và thiếu cập nhật. Trong khi đó, thuế thu nhập doanh nghiệp chỉ ở mức 20%, khiến người làm thuê trung thực cảm thấy như mình đang bị “trừng phạt” vì không có khả năng giấu thu nhập hoặc chuyển hóa thu nhập.

Tại Mỹ - nơi có hệ thống thuế lũy tiến nổi tiếng, mức thuế TNCN cao nhất cũng chỉ là 13,3% ở bang California, 10,9% ở New York. Trước áp lực thuế nặng, nhiều tỉ phú như Elon Musk hay Jeff Bezos đã chuyển nơi cư trú sang các bang miễn thuế thu nhập cá nhân như Texas, Florida. Đây không phải là hành vi trốn thuế, mà là phản ứng hợp pháp trước một cấu trúc thuế bất công - khi người trực tiếp tạo ra giá trị phải đóng mức cao nhất, còn dòng tiền từ đầu tư, thừa kế lại được ưu đãi.

Xu hướng này không chỉ xuất hiện ở phương Tây. Tại châu Á, tỉ phú Trung Quốc Zhang Yong - nhà sáng lập chuỗi lẩu Haidilao - cũng đã chuyển đến Singapore và nhập quốc tịch nước này. Lý do rất rõ ràng: Singapore là nơi có chính sách thuế thân thiện, ổn định và tôn trọng những người tạo ra giá trị. Khi chính sách thuế trở nên bất hợp lý, không chỉ lòng tin rời đi - mà cả nhân tài và nguồn lực cũng lần lượt rút lui.

Dù hiện tượng “di cư thuế” ở Việt Nam chưa thành làn sóng, nhưng xu hướng né thuế bằng cấu trúc thu nhập đang lan rộng trong cộng đồng chuyên gia và doanh nhân. Nhiều doanh nghiệp tách lương thành phụ cấp, phúc lợi; chi trả qua công ty nước ngoài hoặc bên thứ ba; chuyển lương thành cổ tức, đầu tư hoặc chi phí khấu trừ thuế. Không ít cá nhân làm việc xuyên biên giới chọn nhận thu nhập tại nước ngoài, sử dụng tài khoản ở vùng pháp lý khác để né nghĩa vụ khai báo trong nước. Nếu không cải cách kịp thời, hệ thống thuế Việt Nam sẽ tiếp tục chia công dân thành hai nhóm: một nhóm “luôn bị soi” vì kê khai trung thực, và một nhóm “luôn được lờ đi” vì khéo ẩn mình.

Chúng tôi cho rằng, thuế không chỉ là công cụ tài chính, mà còn là biểu hiện đạo lý của một nhà nước pháp quyền. Một hệ thống thuế tốt là hệ thống không trừng phạt người trung thực, không khuyến khích người né tránh, và không tạo ra cảm giác “làm đúng thì thiệt”.

Từ thực tiễn trên, chúng tôi kiến nghị ba hướng cải cách trọng yếu:

Thứ nhất, giảm trần thuế thu nhập cá nhân từ 35% xuống tối đa 20% - tiệm cận mức thuế thu nhập doanh nghiệp và phù hợp với xu hướng quốc tế. Khi trần thuế được hạ hợp lý, hệ thống không cần thu cao vẫn có thể thu đủ. Ngược lại, nếu duy trì mức quá cao, không chỉ gây áp lực tâm lý lên người trung thực, mà còn đẩy dòng tiền lớn tìm cách lẩn tránh.

Thứ hai, cải cách biểu thuế lũy tiến: rút gọn từ 07 bậc còn 05 bậc; giãn cách giữa các bậc để tránh “nhảy bậc” đột ngột gây méo mó hành vi thu nhập; đồng thời cập nhật mức giảm trừ gia cảnh theo chỉ số giá tiêu dùng (CPI) và chi phí sống tại từng vùng miền. Đây là cách để hệ thống thuế phản ánh đúng khả năng chi trả và hoàn cảnh thực tế.

Thứ ba, thay đổi tư duy thuế vụ: thay vì dồn áp lực vào nhóm dễ kiểm soát, cần mở rộng cơ sở thuế bằng việc kiểm soát tài sản lớn, tiêu dùng xa xỉ, giao dịch số, chuyển nhượng bất động sản, thừa kế tài sản lớn… Để làm được điều đó, cần một hệ thống dữ liệu điện tử hiện đại, liên thông, minh bạch và có tính răn đe thực tế.

Một hệ thống pháp luật tiến bộ không thể đứng nhìn người trung thực bị thiệt thòi, còn người né luật lại được sống yên ổn. Nếu người tuân thủ cảm thấy mình bị phạt, còn người lách luật lại thấy mình được thưởng, thì nền móng đạo đức của toàn bộ thiết chế sẽ sụp đổ từ bên trong.

Thuế là nghĩa vụ, nhưng cũng là biểu hiện cao nhất của công lý tài khóa. Một chính sách thuế tiến bộ không chỉ bảo đảm nguồn thu bền vững cho ngân sách, mà còn phải củng cố lòng tin vào sự công bằng và minh bạch của nhà nước pháp quyền. Khi người dân cảm thấy được đối xử công bằng, thì sự đồng hành với chính sách sẽ đến một cách tự nguyện và bền vững. Đó mới là nền tảng vững chắc cho một hệ thống thuế hiện đại, ổn định và nhận được sự đồng thuận sâu rộng trong xã hội.

Luật sư TRƯƠNG ANH TÚ

Chủ tịch TAT Law Firm

Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm, Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam.

Ông là chuyên gia pháp lý trong các lĩnh vực thuế, bất động sản và chính sách công. Đồng thời là cây bút chính luận nổi bật, với nhiều bài viết phản biện sắc sảo về tài khóa, cải cách pháp luật và bảo vệ người tuân thủ pháp luật. Quan điểm xuyên suốt của ông “luật pháp không chỉ là ranh giới – mà còn là đạo lý của một xã hội công bằng".