(LSVN) - Một bản án hình sự vừa gửi đến tay tôi và lại thêm một lần thất vọng. Không phải thất vọng vì luật sai, mà vì công lý không còn giọng nói của người bảo vệ nó. Ngày 05/10, Báo Pháp Luật TP. HCM đặt câu hỏi tưởng chừng kỹ thuật: “Có bắt buộc ghi ý kiến luật sư vào bản án?”. Một câu hỏi nhỏ, nhưng mở ra vấn đề lớn của nền tư pháp.

Thực tế ấy không phải hiếm. Trong một “đại án” tại phía Bắc, 105 luật sư cùng tham gia bào chữa, với hàng trăm trang luận cứ được chuẩn bị công phu. Thế nhưng, toàn bộ quan điểm của họ chỉ được tóm lại trong 24 dòng bản án, chưa đầy một trang giấy.

Khi hàng trăm tiếng nói bị nén lại trong vài câu chữ nhạt nhẽo, công lý không còn là sự tranh tụng đa chiều mà trở thành sự im lặng có hệ thống.

Ảnh minh họa. Nguồn: PLO.

Hiện tượng tưởng chừng kỹ thuật ấy đặt ra câu hỏi sâu sắc: nếu phần tranh tụng của luật sư không được ghi nhận, thì “tranh tụng” còn ý nghĩa gì? Khi tiếng nói của người bảo vệ công lý bị giản lược thành vài dòng tóm tắt, linh hồn của xét xử bị thu hẹp, và công lý, thay vì là kết quả của đối thoại, đang có nguy cơ trở thành độc thoại.

Pháp luật hiện hành không cho phép điều đó. Theo Điều 260 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, “Bản án phải ghi rõ ý kiến của người bào chữa, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, đương sự (nếu có)”.

Điều 322 tiếp tục nhấn mạnh: “Hội đồng xét xử phải nêu rõ ý kiến của người bào chữa tại phiên tòa.” Đây là nghĩa vụ pháp lý bắt buộc, chứ không phải quyền tùy nghi của Tòa án.

Vậy mà thực tế, nhiều bản án vẫn chỉ ghi vỏn vẹn: “Luật sư trình bày như bản bào chữa bằng văn bản, đề nghị giảm nhẹ hình phạt.” Hay “Các luật sư đồng tình với quan điểm của viện kiểm sát, chỉ xin giảm nhẹ...”.

Một câu chữ lạnh lùng, xóa sạch công sức và lập luận của người bào chữa. Khi ý kiến luật sư bị giản lược như thế, Tòa án đã tự tước đi cơ chế giám sát công bằng mà pháp luật đặt ra cho chính mình.

Trong lĩnh vực dân sự, dù chưa có điều khoản riêng như hình sự, nhưng tinh thần pháp luật đã rất rõ.

Điều 9 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định: “Tòa án phải bảo đảm cho đương sự, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự thực hiện quyền tranh tụng tại phiên tòa.” Và Điều 262 nêu: “Bản án phải căn cứ vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa”.

Không thể “căn cứ vào kết quả tranh tụng” mà lại bỏ qua nội dung tranh tụng, bởi đó chính là phần hồn của xét xử. Sâu xa hơn, đây không chỉ là lỗi hình thức, mà là dấu hiệu của sự thụt lùi trong cải cách tư pháp.

Nghị quyết 49-NQ/TW (2005) của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp xác định: “Tòa án xét xử dựa chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa”. Đó không chỉ là định hướng nghiệp vụ, mà là tuyên ngôn cải cách, chuyển nền tư pháp từ xét hỏi sang đối thoại, từ phán quyết khép kín sang công lý công khai.

Trong mô hình ấy, thẩm phán là trọng tài công bằng, còn tiếng nói luật sư là mạch sống của tranh tụng.

Khi ý kiến bào chữa bị lược bỏ, bản án - dù đúng luật, vẫn sai tinh thần, vì công lý không thể được hình thành trong im lặng. Một nền tư pháp hiện đại chỉ có ý nghĩa khi mọi tiếng nói được lắng nghe trong từng bản án.

Đã đến lúc coi việc ghi nhận ý kiến luật sư trong bản án là nghĩa vụ pháp lý bắt buộc, không thể tùy nghi.

Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao nên hướng dẫn thống nhất: phần nhận định của bản án phải thể hiện đầy đủ ý kiến tranh tụng và lý do chấp nhận hoặc bác bỏ.

Bản án là dấu vết của công lý, chỉ khi tranh tụng được ghi nhận đầy đủ, xét xử mới thực sự là đối thoại công lý.

Luật sư TRƯƠNG ANH TÚ

Chủ tịch TAT Law Firm

Luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch TAT Law Firm, là người nhiều lần được mời tham gia tư vấn, phản biện các chính sách pháp luật và tham gia các vụ án phức tạp. Với nền tảng vững chắc về tư pháp, chính sách công và cải cách thể chế, ông được đánh giá cao ở khả năng kết nối lý luận, thực tiễn và nhân văn trong hành nghề.

“Công lý chỉ có một phiên bản, đó là phiên bản có tiếng nói của luật sư”.