(LSVN) - Một nhóm thiếu niên 13-15 tuổi ở Hà Nội vừa bị truy tố về tội “Cướp tài sản” sau hành vi “chặt biển số xe”. Vụ việc không chỉ dấy lên tranh luận về ranh giới xử lý hình sự - giáo dục, mà còn đặt ra câu hỏi lớn: Công lý xã hội có đang quá lạnh lùng với tuổi thơ?

Trong bối cảnh nhiều thành phố lớn đang siết chặt trật tự xã hội, vụ khởi tố nhóm thiếu niên 13-15 tuổi tại Hà Nội đã gây tranh luận dữ dội. Không ai phủ nhận tính chất lệch chuẩn và nguy hiểm của hành vi. Nhưng câu hỏi lớn hơn cần được trả lời là: Chúng ta đang xét xử một vụ án, hay đang đối diện với một lỗ hổng về nhận thức xã hội và chính sách hình sự đối với người chưa thành niên?

Ảnh minh hoạ.

Tháng 08/2024, tại Thạch Thất, nhóm thiếu niên tụ tập đi xe máy, mang theo hung khí như tuýp sắt, dao, rồi chặn người đi đường, đập phá phần đuôi xe và biển số. Toàn bộ được quay video, tung lên mạng như một “chiến tích đường phố”.

Ngay sau đó, cơ quan điều tra khởi tố và tạm giam. Viện kiểm sát truy tố một số em về tội “Cướp tài sản” theo khoản 2 Điều 168 BLHS, khung hình phạt từ 07 đến 15 năm tù. Dư luận chia rẽ: một bên cho rằng cần xử nghiêm để răn đe; bên khác cảnh báo đây là cách tiếp cận cực đoan, có thể hủy hoại tương lai cả một thế hệ.

Điểm mấu chốt nằm ở ý chí chiếm đoạt là yếu tố cấu thành tội “Cướp tài sản”. Người phạm tội phải có mục đích chiếm đoạt tài sản của người khác để sử dụng hoặc tiêu thụ. Trong vụ này, các em không lấy xe, không bán hay dùng biển số. Hành vi chỉ dừng ở phá hoại, rồi khoe lên mạng. Biển số gắn liền với xe, không thể tái sử dụng, không có giá trị trên thị trường. Việc coi đó là “chiếm đoạt” là khiên cưỡng, khó thuyết phục.

Nếu cần áp tội danh, thì “Hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản” (Điều 178 BLHS) hợp lý hơn. Tuy nhiên, phần thiệt hại thường dưới 02 triệu đồng, không đủ căn cứ hình sự. Điều 12 BLHS cũng quy định: người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng do cố ý. Trong trường hợp này, áp dụng hình sự là quá mức cần thiết, khi còn có thể dùng các biện pháp xử lý hành chính hoặc giáo dục tại địa phương.

Điều đáng lo nhất không nằm ở tội danh, mà ở hệ quả của bản án hình sự. Nếu bị kết án “Cướp tài sản”, các em có thể nhận mức án tới trên 07 năm tù. Một đứa trẻ 14 tuổi vào trại hôm nay sẽ ra trại khi 21 tuổi, với lý lịch tội phạm và một tuổi trẻ bị xóa trắng, tái hòa nhập sẽ gần như bất khả thi trên thực tế.

Công lý hình sự phải đi cùng trách nhiệm xã hội. Nếu chúng ta coi một hành vi bồng bột là bằng chứng của “tội phạm nguy hiểm” và đưa trẻ nhỏ vào vòng xoáy nhà giam, thì chính chúng ta đã tự tay triệt tiêu cơ hội phục hồi. Luật pháp nghiêm để giữ xã hội bền vững, nhưng bền vững không chỉ có luật, mà còn có lòng bao dung. Khi công lý lạnh lùng đến mức không nhận ra một đứa trẻ chỉ đang sai chứ chưa hỏng, sẽ không còn là công lý đúng nghĩa.

An Giang, năm 2025, 03 thiếu niên bị bắt vì “đu trend chặt biển số xe” - họ chặn người đi đường, dùng hung khí chặt biển số xe, rồi khoe “chiến tích” lên mạng xã hội. Cơ quan Công an xác định hành vi này là gây rối trật tự công cộng. So sánh cho thấy, cùng một dạng hành vi, nhưng cách tiếp cận khác nhau sẽ tạo ra hệ quả xã hội rất khác: hoặc mất đi một thế hệ, hoặc có thêm những công dân biết sửa sai.

Không ai phản đối việc trấn áp các hành vi gây rối, nhất là khi tình trạng thanh thiếu niên manh động ngày càng phổ biến ở đô thị. Nhưng nghiêm không đồng nghĩa với cực đoan. Không thể lấy những đứa trẻ chưa thành niên làm “tấm gương răn đe” để chứng minh quyết tâm pháp luật.

Pháp luật hình sự với người chưa thành niên có triết lý riêng: mục tiêu cao nhất là giáo dục, phục hồi nhân cách, tạo cơ hội sửa sai. Nếu xử lý như với người trưởng thành, toàn bộ hệ thống bảo vệ trẻ em trong luật sẽ trở nên vô nghĩa.

Hành vi “chặt biển số” phản ánh sự lệch chuẩn, nhưng cũng cho thấy lỗ hổng giáo dục, môi trường mạng tràn ngập bạo lực, và sự thờ ơ của người lớn. Những đứa trẻ ấy không lớn lên trong bóng tối, mà lớn lên giữa một xã hội đôi khi cổ vũ cho cái sai bằng sự im lặng.

Cách xử lý vụ án này sẽ là phép thử cho chính sách hình sự đối với trẻ em, và rộng hơn, là bài kiểm tra cho chính mỗi người lớn trong xã hội. Bảo vệ trật tự là cần thiết, nhưng công lý xã hội chỉ thật sự bền vững khi nó biết nâng đỡ những đứa trẻ lạc lối, để chúng có cơ hội trở lại đúng đường.

Luật sư TRƯƠNG ANH TÚ

Chủ tịch TAT Law Firm

Luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch TAT LawFirm, Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam. Chuyên gia pháp lý - chính sách về hình sự, tư pháp và quyền trẻ em.

“Pháp luật sinh ra để bảo vệ xã hội - nhưng công lý tồn tại để giữ lại cơ hội cho con người. Với trẻ vị thành niên, một bản án không nên là dấu chấm hết, mà phải là dấu phẩy để bắt đầu lại. Nếu pháp luật không mở đường cho sự trưởng thành, thì chính hệ thống ấy sẽ nuôi lớn những nỗi giận bị bỏ rơi", ông Tú bày tỏ.