Hơn mười năm trước, một sáng mùa đông se sắt ở vùng núi cao phía Bắc, tôi cùng cố luật sư Ngô Tất Hữu dậy từ tinh mơ, xuôi theo con đường đất còn sương mù quẩn quanh, tìm về một huyện nghèo để dự một phiên tòa hành chính đặc biệt. 

Ấy là một cuộc chiến mà trước giờ khai mạc, ai cũng hiểu phần thua đã lộ mặt: phía nguyên đơn là mấy chục hộ nông dân hiền khô, gương mặt sạm nắng, bàn tay sần chai chỉ quen cuốc đất hơn là cầm giấy tờ. Phía bị đơn là chính quyền huyện - những con dấu đỏ chói, những hồ sơ bìa cứng cặp kè, những công văn được soạn thảo bài bản. 

Mảnh đất ấy, cha ông họ khai hoang, dựng nhà, vun ngô, đổ mồ hôi qua bao mùa sương gió. Nhưng hỏi đến sổ đỏ, bản đồ địa chính thì ai cũng cúi đầu im lặng. Bởi lẽ, bao giấy tờ nếu có cũng chỉ nằm yên trên kệ tủ Ủy ban - nơi đã ra quyết định thu hồi, giao sạch sẽ cho một doanh nghiệp khai thác khoáng sản. Một mũi tên, trúng cả con chim và cái tổ. 

Ảnh minh họa

Phiên tòa hôm ấy mở ra trong cái rét cắt da, bà con co ro ngồi ngoài hành lang, khói hơi người lẫn mùi lá khô cháy để xua lạnh. Ánh mắt họ hằn vết lo âu nhưng vẫn chắt chiu niềm tin, trao trọn cho hai luật sư thành phố: “Có ai đó nói hộ tiếng nói của đất, của mồ hôi người bản.” 

Phía chính quyền bước vào phòng xử, bộ dạng hiên ngang, áo khoác dày, cà vạt ngay ngắn, tiếng giày nện đều trên nền gạch cũ. Hồ sơ kẹp gọn dưới tay vị Phó Chủ tịch huyện. Ông ta liếc nhìn dân, nhìn chúng tôi, rồi thản nhiên tuyên bố mở màn: 

“Việc thu hồi đất hoàn toàn đúng quy định pháp luật, dựa trên hồ sơ địa chính lưu tại Ủy ban. Những hộ dân này không có tên trong danh sách quản lý đất đai.” 

Tôi lặng nghe, tay gõ nhịp bút lên bàn gỗ xước, mắt đảo qua từng ánh mắt trông ngóng. Đứng dậy, tôi không mang giấy, chỉ mang theo niềm tin ấm nóng của bà con chất chồng sau lưng. 

“Xin phép hỏi, ông khẳng định dựa vào đâu?” 

“Dựa vào hồ sơ lưu trữ đầy đủ, chúng tôi đã báo cáo bằng công văn gửi tòa.” 

Tôi gật khẽ, liếc xuống tập công văn họ vừa đặt trước mặt. Giọng tôi rắn lại, đều và lạnh như thép: 

“Thưa Hội đồng xét xử, tôi kính đề nghị lưu ý: trong công văn này, hoàn toàn không kèm bất kỳ hồ sơ gốc nào. Chỉ là những con chữ do chính quyền tự soạn, tự xác nhận. Chúng tôi buộc phải nghi ngờ: liệu có hay không việc giả mạo hồ sơ, che giấu quyền sử dụng đất hợp pháp của dân?” 

Phòng xử đột khựng lại. Một nửa bà con há miệng, một nửa thì ánh mắt loang tia hy vọng. Tiếng ghế gỗ kẽo kẹt khi vài người dân nhổm người nhìn, có ai đó khẽ hít mạnh như nuốt cục nghẹn trong cổ. Vị Phó Chủ tịch sững một nhịp, rồi bật dậy, giọng đanh lại, mặt đỏ bừng như máu dồn tận mang tai: 

“Luật sư ăn nói cho cẩn thận! Anh dám vu cho chính quyền giả mạo hồ sơ à? Nếu tôi đưa ra được thì sao?” 

Tôi không lùi nửa bước. Tôi gập bút lại, khoanh tay, ngẩng đầu nhìn thẳng ánh mắt giận dữ ấy, nhấn từng chữ, dằn vào không gian vữa gạch cũ đang căng ra như sợi dây đàn: 

“Tôi dám vu - để buộc sự thật phải lộ diện. Hay các ông sợ nếu mở ra, dân sẽ nhìn thấy sự thật nằm dưới lớp bìa cứng đó? Nếu hồ sơ thật sự tồn tại, xin mời trình ngay tại đây. Nếu không, tôi sẽ đeo bám đến cùng để phơi bày mọi gian dối.” 

Phòng xử im bặt, chỉ nghe tiếng bút gõ gõ trên mặt bàn và tiếng quạt trần kêu rè rè. Có người dân phía sau khe khẽ “giỏi lắm, luật sư ơi…”. Ông Phó Chủ tịch siết chặt tay, mạch máu nổi cộm, mắt liếc sang đồng sự bên cạnh. Hội đồng xét xử ghé tai bàn bạc rồi gõ búa: “Phiên tòa tạm ngừng, bị đơn phải xuất trình hồ sơ gốc ngay lập tức để kiểm tra công khai tại tòa.” 

Tôi thở ra, giọt hơi ấm đọng trên mép khẩu trang xám. Phép thử đã phát huy hết sức mạnh. Tôi hiểu, không chính quyền nào chịu để tiếng “giả mạo” bám víu nếu còn đường cứu vãn danh dự. 

Mười lăm phút - dài như cả mùa đông - trôi qua. Cánh cửa gỗ cọt kẹt mở ra. Ông Phó Chủ tịch trở lại, mặt đỏ hơn ban nãy, ôm xấp hồ sơ dày cộp. Tay ông run nhẹ khi đặt xuống bàn. 

Tôi đón lấy, nhẹ nhàng lật từng trang: bản đồ địa chính nét mực đã ố vàng, sổ đăng ký thửa đất lấm lem bùn đất năm nào, giấy biên nhận đóng dấu tròn từ những năm tám mươi - mọi thứ sáng rõ tên họ, diện tích, thửa đất mà mấy chục hộ dân đã đổ mồ hôi khai phá, giữ gìn qua bao mùa mưa gió. 

Hồ sơ gốc - chính là “bằng vàng”, sáng lóa giữa đám công văn vô hồn. 

Phiên tòa bẻ lái. Lý lẽ của phía chính quyền rạn vỡ như băng tan dưới nắng sớm. Hội đồng xét xử tuyên: Hủy một phần quyết định thu hồi đất, công nhận quyền sử dụng đất hợp pháp cho các hộ dân. 

Ra khỏi phòng xử, chưa kịp cởi áo choàng, tôi bị vây chặt trong vòng tay nứt nẻ, ấm mùi khói củi và mùi cỏ khô. Họ không ai bảo ai, chỉ ríu rít “cảm ơn luật sư”, “ơn trời đất”, “ơn người làm sáng lẽ công bằng”. 

Nhưng quà họ tặng mới thật sự làm tôi nhớ suốt đời: không phải gạo nếp dẻo thơm hay rượu núi cay nồng như thường lệ, mà là những túi trà xanh bản địa. Thứ trà non xanh mướt, gói cẩn thận trong lá chuối khô, buộc dây rừng. 

Một cụ già tóc trắng, lưng còng dúi vào tay tôi túi trà ấm hơi người, mắt cười như suối reo: 

“Trà núi này đắng đầu lưỡi mà hậu ngọt lắm. Mong chú giữ làm kỷ niệm, như giữ cái tình của đất này.” 

Tôi ôm túi trà, lòng ấm hơn cả bếp than. Chỉ một túi trà thôi mà đủ sức nhắc tôi suốt bao năm lăn lộn giữa bão tố phòng xử: Hồ sơ “bằng vàng” không chỉ nằm trong tủ công văn, mà là công lý được gạn lọc bằng trí tuệ, bản lĩnh và đôi khi là một cú vu hiểm hóc để ép sự thật trồi lên ánh sáng. 

Và trong những chuyến đi hun hút miền núi, đồng bằng, phố xá, điều tôi giữ nhất - không phải lời cảm ơn - mà là ánh mắt tin tưởng của những con người tay lấm chân bùn. Niềm tin ấy, đắng nơi đầu môi, nhưng ngọt lịm tận đáy tim. 

Giữ công lý như giữ lửa. Thắp lên thì dễ, giữ cho cháy mãi mới là nghề. Và để ngọn lửa ấy không tắt, có khi ta phải chấp nhận bị cháy xém một phần bình yên của chính mình. 

Bút ký của Luật sư Trương Anh Tú

Kính mời Quý bạn đọc xem lại các bài bút ký đã ra mắt của Luật sư Trương Anh Tú:

KỲ 11: MƯỜI NĂM GÕ CỬA CÔNG LÝ - HÀNH TRÌNH ĐỊNH DANH CONDOTEL

KỲ 10: KHI GÃ KHỔNG LỒ CÚI ĐẦU

KỲ 9: TRĂM NĂM NGHỀ LUẬT