Thời gian là một dòng chảy không ngừng nghỉ, nhưng có những giai đoạn của lịch sử lại như dòng nước chìm sâu dưới lớp bùn lặng lẽ, không để lại dấu vết rõ ràng. Nghề luật sư ở Việt Nam, vào hơn một thập kỷ trước, chính là một đoạn sông như thế: mờ nhạt, ít được ghi nhận, và gần như không ai chịu lùi lại nhìn về những bước chân đầu tiên.

Năm 2011, khi công ty luật của tôi còn non trẻ, chỉ với vài thành viên gắn bó trong một văn phòng nhỏ bé, tôi bắt đầu trăn trở về nghề nghiệp của mình. Nghề luật sư – một nghề mà tôi chọn gắn bó cả đời, nhưng chính tôi cũng không biết con đường mà mình đang bước tiếp đã bắt đầu từ đâu. Ai là người đầu tiên đặt nền móng cho nghề này tại Việt Nam? Những câu chuyện nào đã định hình nên hình ảnh luật sư hôm nay? Và tại sao, giữa một xã hội ngày càng phát triển, vẫn chưa có một cuốn sách nào ghi lại những câu chuyện lịch sử ấy?

Câu hỏi đó thôi thúc tôi, và đồng nghiệp trẻ tuổi của tôi, bắt đầu một hành trình. Chúng tôi quyết tâm viết nên một cuốn sách về lịch sử nghề luật sư Việt Nam – không chỉ để tìm câu trả lời cho chính mình, mà còn để lưu giữ những giá trị cho thế hệ sau. Nhưng ý tưởng đầy cảm hứng ấy nhanh chóng đối mặt với thực tế phũ phàng: tư liệu lịch sử về nghề luật sư gần như không tồn tại.

Ảnh minh hoạ.

Lúc bấy giờ, hầu hết các luật sư đặt nền móng cho nghề đã qua đời. Chỉ còn lại hai người còn sống, vẫn hành nghề trong một thế giới luật pháp hiện đại hóa nhanh chóng. Chúng tôi bắt đầu tìm đến gia đình của những luật sư nổi tiếng từ thời kỳ đầu, hy vọng tìm lại ký ức bị lớp bụi thời gian che phủ. Nhưng phần lớn chỉ nhận lại sự im lặng.

May mắn thay, một cánh cửa đã mở ra. Qua nhiều nỗ lực, chúng tôi được gặp ông Hội, con trai của luật sư Phan Anh – một trong những nhân vật kiệt xuất, không chỉ của nghề luật sư mà còn trong lịch sử chính trị Việt Nam.

Cuộc trò chuyện với ông Hội trở thành dấu mốc quan trọng trên hành trình của chúng tôi. Ông kể rằng cha mình không chỉ là một luật sư tài năng mà còn là người luôn đặt giá trị công lý và lòng nhân ái lên trên hết. Là Bộ trưởng của năm bộ khác nhau, Phó Chủ tịch Quốc hội, nhưng Phan Anh luôn tự hào rằng mình trước tiên là một luật sư – một người bảo vệ sự thật và lẽ phải.

Câu chuyện của ông Hội không chỉ giúp chúng tôi hiểu thêm về một nhân vật vĩ đại, mà còn như một mảnh ghép sáng rõ giữa những khoảng trống lịch sử. Nhưng hành trình của chúng tôi không dừng lại ở đó. Những đêm dài trong văn phòng nhỏ, ánh đèn hắt xuống con phố khuya, chúng tôi cặm cụi tra cứu từng trang tài liệu, ghi chú từng thông tin ít ỏi và kết nối chúng lại thành một câu chuyện lớn hơn.

Cuốn sách mang tên "Trăm Năm Nghề Luật và Những Luật Sư Nổi Tiếng" dần được hình thành. Dù không phải là một tác phẩm đồ sộ, nó chứa đựng tất cả tâm huyết của chúng tôi – những người luật sư trẻ, khao khát hiểu hơn về con đường mình đang đi.

Cuốn sách ấy ghi lại những phiên tòa đầu tiên từ thời Pháp thuộc, khi luật sư được gọi là "luật sư bào chữa." Nó kể về những người tiên phong – những người đã bước đi trên con đường đầy chông gai để xây dựng nền móng cho nghề luật sư tại Việt Nam. Nó cũng không quên nhắc đến giai đoạn nghề luật sư gần như bị lãng quên trong chiến tranh, và chỉ hồi sinh mạnh mẽ sau Đổi Mới.

Khi hoàn thành cuốn sách, chúng tôi biết rằng nó không phải một tác phẩm lớn lao, nhưng nó là một bước khởi đầu. Dù chỉ được lưu hành nội bộ trong giới luật sư thủ đô, cuốn sách ấy đã khơi dậy một làn sóng nghiên cứu sâu hơn về nghề luật sư. Sau đó, nhiều bài viết, tác phẩm về nghề luật sư ở Việt Nam đã được xuất bản, lấy cảm hứng từ chính những tư liệu trong cuốn sách nhỏ bé ấy.

Nhìn lại hành trình, tôi không chỉ thấy một cuốn sách, mà thấy cả những giây phút đồng lòng, chia sẻ giữa tôi và những đồng nghiệp thân yêu. Những đêm làm việc thâu đêm, những khoảnh khắc reo lên vì tìm được một chi tiết quý giá, hay những lúc lặng người trước các câu hỏi còn bỏ ngỏ – tất cả đã làm nên giá trị của cuốn sách.

"Những Dấu Chân Trên Miền Công Lý" – đó là cách tôi hình dung về hành trình mà chúng tôi đã đi qua. Đó là những dấu chân nhỏ bé, in hằn trên con đường dài của lịch sử nghề luật sư Việt Nam. Và tôi tin rằng, những thế hệ luật sư sau này, khi nhìn lại, sẽ bước tiếp trên con đường ấy với niềm tự hào và trách nhiệm lớn lao.

Hành trình tìm kiếm công lý không bao giờ kết thúc. Nhưng tôi biết rằng, bằng việc ghi lại lịch sử nghề nghiệp của mình, chúng tôi đã đặt một viên gạch nhỏ trên con đường ấy – một dấu chân lặng lẽ nhưng không bao giờ bị lãng quên.

Bút ký của Luật sư Trương Anh Tú