✍️ Luật sư Trương Anh Tú 

Chủ tịch TAT Law Firm – Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam 

Có những vụ án không xuất hiện trong sách giáo khoa. Không tranh chấp tiền bạc, không có cáo trạng rối rắm. Nhưng chúng để lại vết khắc sâu trong ký ức nghề nghiệp – không bằng phán quyết thắng thua, mà bằng cách chúng thử thách trái tim người làm luật. 

Những năm đầu thập niên 2000, tôi – một luật sư trẻ vừa rời giảng đường – được mời tham gia một vụ kiện kỳ lạ. Không danh tiếng. Không thù lao. Tôi nhận lời vì có điều gì đó quan trọng hơn đang được đặt lên bàn cân: danh dự và lòng tự trọng. 

Vụ việc bắt đầu từ một bài viết phê bình giữa hai nhóm từng là đồng nghiệp: người làm báo và người làm luật. Những dòng chữ tưởng chừng vô thưởng vô phạt, nhưng qua lăng kính tự ái, chúng trở thành mũi dao cắm vào phẩm giá. Và thế là, pháp luật được mời đến – không phải để xét xử một tội danh, mà để phân xử một nỗi đau. 

Hình ảnh minh họa

Một bên là những người làm pháp luật – chỉn chu, nguyên tắc. Một bên là giới cầm bút – tự do, sắc sảo, nhiều cá tính. Tôi được mời đứng về phía sau những người viết – nhưng ngay từ buổi gặp đầu tiên, tôi hiểu: họ không đi tìm chiến thắng. Họ chỉ mong một điều giản dị – được thừa nhận rằng ngòi bút của họ không gây hại, mà soi sáng. Không công kích, mà đối thoại. 

Chiều hôm ấy, tôi bước vào một căn phòng cũ kỹ, nơi một hội văn nghệ ven hồ tổ chức cuộc gặp gỡ. Căn phòng nhỏ, tường vôi đã mốc, giá sách gỗ ọp ẹp, cửa sổ mở ra mặt hồ lặng sóng. Một không gian rất Hà Nội, rất lặng, như lòng người đang gấp nếp. 

Người đàn ông lớn tuổi ngồi bên khung cửa, ánh mắt như đang múc từ mặt hồ điều gì sâu thẳm. Ông là người có uy tín trong giới – đã cầm bút từ thời còn bom đạn. Giọng ông trầm, chậm rãi, mà đau: 

“Chúng tôi không viết để tổn thương ai. Nhưng khi chính sự viết ấy bị hiểu sai, bị đánh đồng với xúc phạm… thì đau lắm. Không ai muốn mang ngòi bút của mình ra để tự vệ.” 

Tôi hiểu rằng vụ kiện này không đơn thuần là một tranh chấp. Nó là cuộc giao thoa – giữa lý trí của pháp luật và tinh thần của sáng tạo. 

Phiên toà hôm đó, không khí đặc quánh. Không ồn ào. Không la hét. Chỉ là những ánh mắt căng thẳng và sự lặng thinh. Tự trọng của mỗi bên đang treo lơ lửng giữa những câu chữ vô hình. 

Tôi đứng ở giữa – giữa công lý và con người. Giữa hai thế giới. Tôi biết, chỉ một lập luận sắc lạnh, một câu chữ thiếu thấu cảm, cũng có thể khoét sâu thêm hố ngăn cách. 

Khi đến lượt mình, tôi không viện dẫn điều luật. Tôi kể một câu chuyện – về sức mạnh của ngôn từ, về ranh giới mong manh giữa phản biện và xúc phạm. Tôi nói về trách nhiệm của người viết – và cả người nghe. Tôi không bênh. Không công kích. Tôi chỉ hỏi: 

“Liệu ta có thể giữ lấy danh dự – mà không làm tổn thương nhau thêm một lần nữa không?” 

Một khoảng lặng dài. Rất dài. 

Rồi… điều kỳ lạ đã xảy ra. 

Từ phía bên nguyên, một người đàn ông – đại diện nhóm pháp lý – đứng dậy. Không một lời. Ông tiến đến và chìa tay ra. 

Vị đại diện nhóm báo chí – người đã kể câu chuyện ven hồ chiều hôm trước – cũng lặng lẽ đứng dậy. Cái bắt tay không lời. Không xin lỗi. Không hứa hẹn. Nhưng đủ chặt để thay cho mọi câu chữ. Đủ nhẹ để ai cũng giữ được phẩm giá. 

Tôi rời phòng xử, gió từ mặt hồ thổi tới, thanh sạch và bao dung. Không ai thắng. Không ai thua. Nhưng mỗi người đều bước ra với trái tim nhẹ nhõm hơn – vì đã hiểu nhau hơn. 

Vụ việc ấy không có bản án, không ghi trong án lệ. Nhưng nó là một trong những dấu chân đầu tiên tôi để lại trên miền công lý. 

Sau này, tôi từng bước vào những vụ kiện lớn hơn nhiều: hàng nghìn tỷ, cả rừng hồ sơ, những phiên toà căng như dây đàn. Nhưng kỳ lạ thay – cái bắt tay không lời hôm ấy mới là bản án tôi nhớ nhất. Vì nó dạy tôi một điều mà không trường luật nào dạy: 

Nghề luật, đôi khi không cần gươm giáo lý lẽ. Cần nhất là sự thấu cảm – để dẫn dắt con người rời khỏi xung đột mà vẫn giữ được phẩm giá. 

Ngày nay, khi chỉ một dòng trạng thái trên mạng xã hội cũng có thể dẫn đến kiện tụng, khi khái niệm “danh dự” bị biến thành con dao hai lưỡi – vừa là quyền chính đáng, vừa là thứ vũ khí để bóp nghẹt phản biện – tôi lại nhớ về cái bắt tay ấy. 

Xã hội văn minh không thể thiếu pháp luật. Nhưng một nền pháp lý tử tế phải biết chừa chỗ cho lòng trắc ẩn. Biết bảo vệ danh dự mà không triệt tiêu đối thoại. Biết xử lý ngôn từ mà không bóp nghẹt tự do biểu đạt. 

Bởi nếu chúng ta chỉ chăm chăm vào đúng – sai, thắng – thua, mà bỏ quên phần người trong mỗi cuộc xung đột, thì công lý sẽ biến thành chiếc cân lạnh lùng – đo được khối lượng lý lẽ, nhưng không đo nổi độ ấm của trái tim. 

Tôi tin rằng: công lý không chỉ là chiếc cân. Nó cần một bàn tay biết giữ thăng bằng – và một trái tim biết rung động. 

Luật sư là người cầm chiếc cân ấy. Nhưng nếu tay cầm không lắng nghe nhịp đập của con người, thì chiếc cân ấy cũng chỉ là một vật kim loại vô cảm. 

Và tôi tự nhủ – trong suốt hành trình làm nghề: 

Hãy luôn bước đi giữa công lý và con người – nơi luật pháp không lấn át đạo lý, và nơi mỗi con người – dù đúng hay sai – đều xứng đáng được đối xử bằng sự tôn trọng sâu sắc. 

❝Vì luật pháp, nếu thiếu lòng nhân, chỉ là một chiếc cân sắt.❞ 

📌 Ghi chú: Bài viết nằm trong loạt “Những Dấu Chân Trên Miền Công Lý” – kể lại những vụ việc để lại dấu ấn nhân văn sâu sắc, lan tỏa triết lý hành nghề luật sư tử tế, bản lĩnh và hướng thiện trong xã hội pháp quyền. 

Kính mời Quý bạn đọc xem lại các bài bút ký đã ra mắt của Luật sư Trương Anh Tú: 

KỲ 14 – DÒNG CHẢY CÔNG BẰNG

KỲ 13: CHIẾC DÙI ĐỤC TƯỞNG TƯỢNG

KỲ 12: HỒ SƠ "BẰNG VÀNG"