Một buổi chiều yên ả tưởng chừng như bao ngày khác, tôi nhận được một cuộc gọi từ nhà báo quen thuộc. Giọng anh gấp gáp, mang theo nỗi bức xúc: “Anh có nghe về vụ mất 300 tỷ đồng trong tài khoản ngân hàng chưa? Người ta bảo khách hàng bất cẩn, còn ngân hàng thì chối bỏ trách nhiệm. Anh nghĩ sao?”

Ảnh minh họa

Những vụ mất tiền trong tài khoản không còn là chuyện hiếm, nhưng lần này, quy mô vụ việc thật sự gây chấn động. Một người phụ nữ mất sạch 300 tỷ đồng – con số khổng lồ đủ để làm xã hội sững sờ. Nhưng đó chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Trước đó, đã có cả một danh sách dài những vụ việc tương tự, với tổng số tiền lên đến gần 5.000 tỷ đồng, từ hàng trăm cá nhân, doanh nghiệp, tổ chức. Một doanh nghiệp nhỏ mất vốn lưu động. Một người đàn ông về hưu mất khoản tiết kiệm cả đời. Những câu chuyện nối tiếp nhau như những đợt sóng ngầm, đẩy người gửi tiền vào một tình thế oái oăm: hoặc cắn răng chịu mất trắng, hoặc lao vào một cuộc chiến pháp lý dài hơi và tốn kém.

Nhưng điều khiến tôi day dứt hơn cả không chỉ là số tiền bị mất mà là cách tổ chức tài chính phản ứng. Họ không nhận trách nhiệm. Họ đổ lỗi. Những lời lẽ vô cảm vang lên trong các thông cáo báo chí, các cuộc phỏng vấn lạnh lùng: “Nhân viên vi phạm pháp luật là hành vi cá nhân, không liên quan đến hệ thống”. Họ khước từ nghĩa vụ bồi thường ngay lập tức, viện cớ phải chờ phán quyết từ cơ quan có thẩm quyền. Đó không phải là sự chậm trễ vô tình, mà là một chiến lược. Một chiến lược nhằm làm nguội đi sự phẫn nộ, làm khách hàng mệt mỏi, làm cho những người bị hại dần chấp nhận mất mát như một điều không thể tránh khỏi.

Nhưng sự thật thì không thể bị che giấu. Khi nhà báo hỏi về quan điểm của tôi, tôi không trả lời bằng những lời hứa hẹn hay giải pháp viển vông. Thay vào đó, tôi đưa ra một khái niệm cốt lõi mà rất ít người hiểu rõ: bản chất pháp lý của việc gửi tiền vào ngân hàng. Việc gửi tiền không đơn thuần là một giao dịch gửi giữ tài sản. Đây là hợp đồng cho vay tài sản, nơi khách hàng chuyển giao quyền sở hữu tiền cho ngân hàng. Ngân hàng trở thành bên vay, có nghĩa vụ hoàn trả một khoản tiền tương đương khi đến hạn. Điều này đồng nghĩa với việc mọi rủi ro liên quan đến số tiền ấy – kể cả do nhân viên sai phạm – đều thuộc về ngân hàng.

Đó là chìa khóa của công lý. Nhưng việc hiểu rõ bản chất này không chỉ nằm ở lý lẽ, mà còn cần đến sự kiên nhẫn và lòng quyết tâm để đưa nó ra ánh sáng.

Những lời nói tưởng như giản dị ấy nhanh chóng lan rộng qua các bài báo. Dư luận bắt đầu dậy sóng. Người dân, doanh nghiệp, lần đầu tiên nhận ra rằng mình không hề yếu thế trước ngân hàng. Những bài viết phân tích sâu sắc về quyền lợi của người gửi tiền xuất hiện liên tiếp. Các cuộc họp báo và phiên tòa lần lượt được mở ra, buộc ngân hàng phải trả lời những câu hỏi mà họ từng cố tình né tránh.

Dưới ánh đèn dư luận, từng câu chuyện bi kịch dần lộ diện. Một doanh nghiệp lớn suýt phá sản vì toàn bộ vốn lưu động biến mất. Một người phụ nữ gục ngã khi phát hiện số tiền 300 tỷ đồng, cả đời tích góp, đã bị rút sạch khỏi tài khoản. Nhưng bên cạnh những nỗi đau, một tia sáng hy vọng cũng le lói. Người bị hại không còn cô đơn, họ bắt đầu hiểu quyền lợi của mình và có niềm tin vào sự công bằng.

Nhưng hành trình này không chỉ có những người đứng lên đấu tranh vì công lý. Giữa dòng chảy ấy, cũng có những kẻ ung dung hưởng lợi. Họ không lao vào những cuộc tranh luận pháp lý gay gắt, cũng không góp sức vào việc phân tích bản chất vấn đề. Họ ngồi yên, chờ đợi dư luận bùng nổ, rồi lặng lẽ nhận lợi ích từ những thay đổi mà chúng tôi, cùng các nhà báo và người dân, đã phải đánh đổi bằng mồ hôi và thời gian. Đó là thực tế khó tránh, nhưng cũng khiến tôi thêm trăn trở về cách mà công lý đôi khi bị “chia sẻ” không công bằng.

Những vụ kiện bắt đầu được khởi xướng. Các tòa án lần lượt đưa ra phán quyết buộc ngân hàng phải chịu trách nhiệm hoàn trả tiền cho khách hàng. Lập luận rằng ngân hàng là bên vay tài sản và phải chịu rủi ro đã được chấp nhận như một tiền lệ pháp lý. Từng phán quyết là một chiến thắng, không chỉ cho cá nhân, tổ chức trong từng vụ kiện, mà còn cho cả một cộng đồng. Những người từng mất niềm tin vào hệ thống ngân hàng giờ đây nhận lại được không chỉ tài sản của mình, mà cả sự bảo đảm rằng điều này sẽ không tái diễn.

Những vụ mất tiền, vốn xảy ra thường xuyên trước đây, gần như không còn. Các ngân hàng bắt đầu thay đổi. Quy trình bảo mật được thắt chặt. Các cam kết với khách hàng trở nên minh bạch hơn. Cả một hệ thống phải nhìn lại cách vận hành và trách nhiệm của mình, không chỉ để bảo vệ tài sản, mà còn để khôi phục lòng tin đã bị sứt mẻ.

Khi mọi chuyện khép lại, điều đọng lại trong tôi không chỉ là những khoản tiền được trả lại hay những bài báo tạo tiếng vang lớn. Giá trị lớn nhất chính là tiền lệ pháp lý đã được thiết lập. Người dân, doanh nghiệp, từ nay không còn mơ hồ về quyền lợi của mình. Họ biết rằng việc đòi lại công bằng không phải là sự “xin xỏ,” mà là quyền chính đáng được pháp luật bảo vệ.

Nhìn lại, tôi không nhớ rõ mình đã phải giải thích bao nhiêu lần về bản chất của việc gửi tiền, đã phải tranh luận bao nhiêu lần để bảo vệ lập luận của mình. Nhưng tôi nhớ mãi những gương mặt rạng rỡ của người bị hại khi họ nhận lại tài sản. Tôi cũng không quên bóng dáng của những kẻ ung dung ngồi chờ hưởng lợi từ thành quả của cả một hành trình đấu tranh gian khó. Họ là những vệt mờ trong bức tranh lớn – một bức tranh mà trọng tâm là sự thay đổi thực sự trong cách xã hội nhìn nhận về công lý.

Những dấu chân trên miền công lý” không phải là những bước đi ồn ào, mà là những dấu ấn nhỏ nhưng bền vững. Chúng không chỉ thay đổi cuộc đời của những người bị hại, mà còn góp phần định hình lại dòng chảy công bằng trong xã hội. Và tôi tin rằng, dòng chảy ấy sẽ không dừng lại - bởi luôn có những con người sẵn sàng đứng lên, kiên trì bảo vệ sự thật, bất chấp mọi khó khăn.

_hết kỳ 5

Sài Thành, 2018.

Bút ký của luật sư TRƯƠNG ANH TÚ

(còn nữa)