(Tieudung.vn) - Với thu nhập bình quân đầu người quanh mức 5.000 USD/năm, câu hỏi về việc làm sao để Việt Nam thoát khỏi "bẫy thu nhập trung bình" chưa bao giờ cấp bách đến thế, đặc biệt trong bối cảnh kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo (AI) đang định hình lại toàn bộ nền kinh tế thế giới.

Bộ sách "Học cùng Al": thúc đẩy năng lực số toàn diện cho thế hệ trẻ Việt Nam

Vietbank tổ chức Hội thảo Chiến lược đầu tư vào AI và Core Banking

AI không thể thay đổi được gốc cốt lõi của báo chí

Khi tài nguyên vật chất không còn là động lực đủ mạnh

Nhiều thập kỷ qua, Việt Nam đã tận dụng tối đa những món quà hào phóng của tự nhiên, núi rừng trù phú, biển cả mênh mông, đồng bằng màu mỡ và khoáng sản dồi dào. Chúng ta đã biến những "của để dành" ấy thành nguồn lực để xây dựng hạ tầng, phát triển sản xuất, và dần thu hẹp khoảng cách với thế giới. Thế nhưng, đất không thể nở thêm, dầu khí rồi cũng sẽ cạn kiệt, rừng không thể mọc lại chỉ sau một thế hệ. Chúng ta đã đi gần đến giới hạn của mô hình phát triển dựa vào khai thác vật chất.

Thế giới đã minh chứng rõ ràng, không một quốc gia nào trở nên hùng mạnh bền vững bằng cách chỉ đào sâu hơn, đánh bắt nhiều hơn, hay chặt phá nhiều hơn. Những cường quốc như Nhật Bản, Hàn Quốc hay Singapore – vốn thiếu thốn tài nguyên thiên nhiên – đã tạo ra những bước nhảy vọt ngoạn mục nhờ lấy sáng tạo làm động lực phát triển chủ đạo.

Trong kỷ nguyên kinh tế số, nơi giá trị thực sự không còn nằm ở nguyên liệu thô mà ở công nghệ, thiết kế, thương hiệu và những tài sản vô hình, thì bảo hộ sở hữu trí tuệ (SHTT) chính là "của cải" thực sự, là nền tảng để biến chất xám thành thịnh vượng.

Hãy nhìn vào cách các cường quốc đang làm. Các tập đoàn công nghệ lớn của Mỹ, chỉ riêng năm 2025, đã chi hơn 300 tỷ USD cho AI. Phần lớn khoản đầu tư khổng lồ này rót vào tài sản trí tuệ: các mô hình ngôn ngữ tiên tiến, trung tâm dữ liệu khổng lồ, thuật toán phức tạp, thương hiệu và phần mềm lõi. Những "vũ khí mới" này không được đúc từ sắt thép, mà từ khối óc. Để bảo vệ chúng, một hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ đủ sức răn đe và nâng đỡ là yếu tố không thể thiếu. Không có SHTT vững chắc, sẽ không ai dám mạnh dạn rót hàng trăm tỷ USD vào những lĩnh vực mà giá trị không thể nhìn thấy bằng mắt thường.

Nếu không nâng niu sáng tạo, bảo vệ cái mới và dựng lên một lá chắn pháp luật vững chắc cho chất xám, Việt Nam sẽ tự đánh mất sức mạnh chiến lược của mình - như thể tháo lẫy nỏ thần trong truyền thuyết. Ảnh minh hoạ

Singapore là một ví dụ khác: một quốc đảo không tài nguyên, nhưng lại vươn lên thành "ốc đảo trí tuệ" của châu Á. Tại đây, quy trình đăng ký SHTT nhanh gọn, án lệ minh bạch, cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả. Đó là lý do hàng nghìn tập đoàn toàn cầu chọn Singapore làm trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D) – không phải vì chi phí rẻ, mà vì họ hoàn toàn yên tâm rằng tài sản trí tuệ của mình sẽ được bảo vệ tuyệt đối. Điểm chung của các quốc gia này là không để sáng tạo bị đánh cắp, dù cách làm có thể khác nhau, nhưng nguyên tắc thì bất biến.

Ngay cả lịch sử Việt Nam cũng từng mang đến một bài học đắt giá về tầm quan trọng của việc bảo vệ sáng tạo chiến lược. "Nỏ thần" của An Dương Vương – một sáng chế quân sự độc quyền, tinh xảo – từng là chìa khóa giữ nước. Nhưng khi "nỏ thần" bị đánh cắp, thành mất, nước mất. Nếu ngày nay, công nghệ AI, các mô hình dữ liệu, và sáng chế khoa học là "nỏ thần mới" của quốc gia, thì pháp luật chính là "cái lẫy" quan trọng nhất. Thiếu một hệ thống pháp luật đủ mạnh, nghĩa là chúng ta tự tay tháo cái lẫy, tự làm suy yếu sức mạnh của chính mình.

Kiến tạo hệ sinh thái sáng tạo - 5 trụ cột cho tương lai 

Từ bài học lịch sử đến bài toán SHTT cấp bách hôm nay, một điều vẫn không thay đổi, quốc gia nào không bảo vệ được sáng tạo, quốc gia đó dễ đánh mất cả tương lai. Muốn chuyển hóa chất xám thành của cải, Việt Nam cần khẩn trương xây dựng một hệ sinh thái sáng tạo vững chắc dựa trên năm trụ cột cốt lõi:

Khung pháp lý mạnh mẽ: Luật SHTT phải thực sự đủ sức răn đe, với chế tài lũy tiến và cơ chế xử lý nhanh gọn, hiệu quả.

Nguồn vốn bền vững: Cần có những quỹ đầu tư R&D, quỹ mạo hiểm khởi nghiệp, tín dụng công nghệ, và các hình thức bảo hiểm đổi mới để nuôi dưỡng ý tưởng.

Chính sách thuế khuyến khích: Áp dụng giảm thuế bản quyền, ưu đãi đặc biệt cho các công nghệ lõi và hoạt động chuyển giao tri thức.

Liên kết "bốn nhà": Doanh nghiệp, Nhà nước, Viện nghiên cứu, và Trường đại học phải hợp thành một dòng chảy thống nhất, tương hỗ lẫn nhau.

Văn hóa tôn trọng trí tuệ: Vi phạm SHTT không chỉ là hành vi trái luật, mà cần được coi là sự xúc phạm nghiêm trọng đến giá trị quốc gia và công sức sáng tạo.

Tài sản trí tuệ là vô hình, nhưng chính vì sự vô hình đó mà nó càng cần luật pháp hữu hình để bảo vệ. Một mô hình AI không được bảo hộ cũng giống như hạt giống gieo trên đất cằn, dù có nảy mầm cũng khó có thể trổ bông và sinh sôi. Nhưng nếu có một "lá chắn pháp quyền" vững chắc, người sáng tạo sẽ dám bỏ trí lực, tài lực, thời gian để làm nên những "mỏ vàng" cho tương lai.

Chúng ta đã bước qua thời kỳ dựa vào "rừng vàng, biển bạc". Giờ là lúc bước vào kỷ nguyên "trí tuệ vàng" – nơi tài nguyên quý giá nhất chính là khối óc của người Việt. Trí tuệ đó chỉ thật sự trở thành động lực phát triển nếu được nuôi dưỡng, khích lệ và bảo vệ đến cùng bởi một thể chế pháp quyền hiện đại, công minh và quyết đoán.

Hướng đi này không chỉ là yêu cầu tất yếu mà đã được xác lập rõ ràng trong các nghị quyết quan trọng của Đảng, như Nghị quyết 57-NQ/TW xác định đổi mới sáng tạo là động lực tăng trưởng mới, hay Nghị quyết 68-NQ/TW yêu cầu hoàn thiện thể chế bảo hộ tài sản trí tuệ và phát triển thị trường khoa học - công nghệ.

Một quốc gia muốn mạnh, không chỉ cần luật, mà cần luật biết bảo vệ lẽ phải. Một nền kinh tế muốn bền vững, không chỉ cần đổi mới mà cần thể chế bảo vệ giá trị của đổi mới. Lựa chọn đúng đắn hôm nay sẽ quyết định vị thế của Việt Nam trong thế kỷ 21.

Luật sư Trương Anh Tú – Chủ tịch TAT Law Firm, Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam – là chuyên gia pháp lý trong các lĩnh vực sở hữu trí tuệ, bất động sản, và chiến lược pháp lý doanh nghiệp.

Với hơn 20 năm hành nghề, ông thường xuyên được các cơ quan báo chí, hiệp hội doanh nghiệp và tổ chức quốc tế mời tham vấn về chính sách pháp luật và giải pháp bảo vệ sáng tạo, thúc đẩy kinh tế tri thức.

Luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch TAT Law Firm