(LSVN) - Khi luật chưa kịp lên tiếng, cá lòng tong đã mặc áo cá mập. Và khi “sandbox thể chế” thiếu ranh giới, nó có thể trở thành vùng xám hợp pháp hóa rủi ro. Nghị quyết 05/NQ-CP không chỉ là một bước mở về chính sách, mà là một bài kiểm tra khắc nghiệt cho năng lực quản trị trong thời đại tài sản số. Đổi mới thì cần không gian, nhưng không thể để “thử nghiệm” biến thành “miễn trừ”. Sandbox cần luật, cần giới hạn, cần người vẽ ranh giới, trước khi rủi ro kịp gọi tên thị trường.

Dù chưa có luật điều chỉnh toàn diện, nhưng thị trường tiền ảo và tài sản số tại Việt Nam vẫn đang bùng nổ từng ngày. Trong khi nhà đầu tư nhỏ lẻ trông cậy vào… lòng tin, nhiều cá nhân, tổ chức đã nhanh tay gắn mác “thử nghiệm”, “sandbox”, “cố vấn blockchain” để huy động vốn, phát hành token, thổi giá tài sản ảo. Nếu không có thiết kế thể chế đủ thông minh, vùng thử nghiệm sẽ nhanh chóng biến thành nơi hợp pháp hóa rủi ro và cá lòng tong sẽ còn mặc áo cá mập.

Từ những token vô danh trên mạng xã hội đến các “quỹ đầu tư Web3” tự xưng, từ các hội nhóm coin kín đến các “chuyên gia tài chính số” gắn mác shark, thị trường tài sản số tại Việt Nam đang chứng kiến một cuộc đổ bộ ồ ạt của tiền ảo, trong khi hành lang pháp lý vẫn đang hoàn thiện.

Nghị quyết 05/NQ-CP của Chính phủ, về thí điểm thị trường tài sản mã hóa, ra đời đúng lúc, mở cánh cửa thử nghiệm thể chế. Nhưng khi thể chế còn đang trong giai đoạn “phác thảo”, thì trên thực tế, nhiều mô hình đã và đang vận hành như thể đã được luật hóa. Không ít tổ chức gọi vốn bằng token, lập sàn giao dịch nội bộ, thậm chí phát hành coin riêng, mà không thông qua bất kỳ cơ chế thử nghiệm chính thống nào.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.

Vấn đề không nằm ở việc thị trường phát triển quá nhanh. Vấn đề là: ai đang vẽ ranh giới cho “vùng thử nghiệm”? Ai giám sát vùng xám nơi các hoạt động chưa có luật điều chỉnh nhưng đang ảnh hưởng trực tiếp đến tài sản thật, tiền thật, người thật?

Chúng ta không thể dùng lòng tin để thay thế cho luật, cũng không thể dùng truyền thông để che lấp rủi ro pháp lý. Một khi nhà đầu tư không còn biết phân biệt đâu là “thử nghiệm có giám sát” và đâu là “lợi dụng chưa có luật để gọi vốn”, thì thị trường dễ trở thành sân khấu của những nhân vật tự gán danh xưng: từ “cố vấn blockchain” đến “shark tài sản số”.

Tôi cho rằng: sandbox (thử nghiệm) không thể chỉ là khẩu hiệu. Nó phải được thiết kế như một khung thể chế có điều kiện rõ ràng, thời hạn cụ thể, cơ chế minh bạch, và quy trách nhiệm pháp lý. Chúng ta cần một danh sách công khai các dự án đang được thí điểm, với các tiêu chí tham gia được xác lập, giống như “danh mục thuốc thử nghiệm” trong ngành dược. Một sandbox đúng nghĩa không chỉ giúp doanh nghiệp công nghệ yên tâm sáng tạo, mà còn giúp nhà đầu tư phân biệt được đâu là “vùng đổi mới được phép” và đâu là “vùng rủi ro trá hình”.

Quan trọng hơn, thiết kế sandbox cần có sự hiện diện của luật sư, chuyên gia pháp lý, không phải để kiểm soát quá mức, mà để đảm bảo ranh giới thử nghiệm không bị phá vỡ bởi những chiêu trò tài chính trá hình.

Tài sản số là một xu thế không thể đảo ngược. Nhưng nếu không kiểm soát được sandbox, chính chúng ta sẽ mở đường cho những đồng coin rác đội lốt đổi mới, cho những “shark ảo” không có năng lực tài chính hay pháp lý và cho một thị trường nơi rủi ro là thứ duy nhất được lan truyền tự do. Luật chưa kịp lên tiếng, thì cá lòng tong đã mặc áo cá mập. Và nếu thể chế không kịp xác lập giới hạn, thì chính sách sẽ trở thành người đến sau trong cuộc đua niềm tin.

Luật sư TRƯƠNG ANH TÚ

Chủ tịch TAT Law Firm.

Luật sư Trương Anh Tú là Chủ tịch TAT Law Firm, Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam. Ông là chuyên gia pháp lý hàng đầu về đổi mới sáng tạo, sở hữu trí tuệ, công nghệ và kinh tế số. Với 20 năm kinh nghiệm, ông tiên phong trong việc kiến tạo hành lang pháp lý cho tài sản số, quyền tài sản trí tuệ và khung thể chế cho công nghệ mới tại Việt Nam.