(LSVN) - Nhân dịp Quốc khánh 2/9, chính sách đặc xá được triển khai trong một bối cảnh rất đặc biệt: 80 năm độc lập, và hàng loạt chuyển động lớn của tư pháp Việt Nam theo hướng hiện đại, nhân đạo và kiểm soát chặt chẽ. Dư luận xôn xao trước thông tin có thể có những nhân vật nổi tiếng, doanh nhân hay cán bộ từng vướng vòng lao lý được đề nghị đặc xá – và câu hỏi đặt ra là: liệu điều này có làm suy yếu tính nghiêm minh của pháp luật? Từ góc nhìn nghề luật sư nhiều năm trong án kinh tế – chức vụ, tôi cho rằng: ngược lại, đặc xá chính là minh chứng cho bản lĩnh của một Nhà nước pháp quyền vững vàng.

Đặc xá không phải là sự “nới tay”, càng không phải là cánh cửa đặc quyền cho những người có địa vị. Đây là thiết chế pháp lý đặc biệt, được quy định trong Luật Đặc xá 2018, nhằm hiện thực hóa chính sách khoan hồng đối với những người bị kết án tù nhưng đã thực sự cải tạo, có sự hối cải và đáp ứng điều kiện nghiêm ngặt. Đặc xá không xóa tội, không thay đổi bản án, không đương nhiên xóa án tích. Nó chỉ được thực hiện dưới sự kiểm soát của cơ quan tiến hành tố tụng và quyết định ở cấp cao nhất – Chủ tịch nước. Đó là cơ chế có điều kiện, có giám sát, và gắn chặt với tiêu chí minh bạch, khách quan.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.

Trên thực tế, nhiều vụ án kinh tế – chức vụ khởi nguồn không phải từ chủ đích phạm tội, mà từ những sai sót quản trị, thiếu cảnh báo pháp lý hoặc sự chủ quan trong điều hành doanh nghiệp. Nhưng pháp luật vẫn phải nghiêm khắc. Khi những người ấy khắc phục hậu quả, cải tạo tốt và thể hiện sự phục thiện, đặc xá trở thành cơ hội để họ tái hòa nhập, không phải như một sự tha bổng, mà như một “bản hợp đồng trách nhiệm” giữa Nhà nước và công dân. Tha thứ ở đây có điều kiện, có giới hạn và có sự kiểm chứng chặt chẽ.

Đặc xá cũng phản ánh rõ tư duy cải cách tư pháp của Việt Nam. Nghị quyết 68-NQ/TW khẳng định nguyên tắc không hình sự hóa các quan hệ dân sự – kinh tế thuần túy, đồng thời khuyến khích mô hình tư pháp phục hồi thay vì chỉ trừng phạt. Điều này tương thích với tinh thần đặc xá: công lý không đồng nghĩa với trả thù, và pháp luật không chỉ là lưỡi gươm trừng phạt mà còn là bàn tay nâng đỡ người biết sửa sai. Chỉ một thể chế mạnh mới dám mở ra con đường thứ hai cho người từng lầm lỡ, nhưng đã chứng minh mình có thể phục thiện.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, đặc xá không phải điều riêng có. Ở Hoa Kỳ, quyền ân xá của Tổng thống được thực hiện trong khuôn khổ giám sát chặt chẽ của Bộ Tư pháp. Ở Pháp, cơ chế ân xá đi kèm điều kiện bắt buộc về tái hòa nhập và lao động cộng đồng. Ở Singapore, người được đặc xá còn phải tham gia các chương trình phục hồi xã hội trước khi trở lại đời sống bình thường. Những mô hình này đều cho thấy một nguyên tắc chung: nhân đạo có điều kiện, phục hồi có kiểm soát. Việt Nam cũng đang đi đúng quỹ đạo ấy, kết hợp chặt chẽ giữa nhân văn và kỷ luật.

Vấn đề đặt ra là: làm sao để đặc xá không chỉ là một quyết định chính trị – pháp lý, mà còn là lời nhắc nhở đối với toàn bộ hệ thống? Đó là cần tăng cường công tác phòng ngừa rủi ro pháp lý trong doanh nghiệp, để hạn chế những vụ án có thể tránh được nếu có cơ chế kiểm soát tốt hơn. Đặc xá chỉ là “cánh cửa thứ hai” cho những người lầm lỡ, nhưng trách nhiệm của chúng ta là giảm thiểu số người phải bước tới cánh cửa ấy.

Một nền pháp quyền hiện đại không đo bằng số người bị kết án, mà đo bằng số cơ hội tái hòa nhập được mở ra cho người thực sự xứng đáng. Một xã hội văn minh không phải là xã hội không có sai lầm, mà là xã hội biết cách giúp người lầm lỡ quay lại, sống có ích và đóng góp trở lại. Đặc xá, nhìn dưới lăng kính pháp lý và nhân đạo, không hề làm suy yếu kỷ luật công vụ – mà ngược lại, khẳng định trí tuệ chính trị và sức mạnh kiểm soát của thể chế.

Luật sư TRƯƠNG ANH TÚ

Chủ tịch TAT Law Firm

Luật sư Trương Anh Tú – Chủ tịch TAT Law Firm, Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam.

Ông là một trong những chuyên gia pháp lý hàng đầu trong lĩnh vực bào chữa án kinh tế – chức vụ và phòng ngừa rủi ro hình sự cho doanh nhân. Các phân tích của ông thường xuyên được trích dẫn trên báo chí chính thống và diễn đàn chính sách, góp phần thúc đẩy tư duy pháp quyền hiện đại và nhân văn.