(Thanh tra) - Việc nâng điểm thi để một học sinh từ mức điểm trung bình trở thành thủ khoa trong kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 tại Thanh Hóa đang gây chấn động dư luận. Không chỉ là sự bất thường trong kết quả thi, vụ việc còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về tính liêm chính trong giáo dục và ranh giới mong manh giữa sai phạm hành chính với dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự.

Giá trị của một thủ khoa không nằm ở điểm số, mà nằm ở sự minh bạch. Ảnh minh họa.

Có dấu hiệu cấu thành tội “Giả mạo trong công tác”

Theo kết luận ban đầu từ cơ quan điều tra, ông Vũ Ngọc Liêm, nguyên Hiệu trưởng Trường THPT Ngọc Lặc, đồng thời là Chủ tịch Hội đồng thi năm học 2024 - 2025 bị cáo buộc đã chỉ đạo bà Ngô Thị Tuyết, giáo viên chấm thi, chỉnh sửa kết quả bài thi của một thí sinh. Cụ thể, từ số điểm gốc là 24,4 điểm, học sinh này được nâng lên 39,4 điểm và trở thành thủ khoa đầu vào của Trường THPT Bỉm Sơn. Cả ông Liêm và bà Tuyết đã bị khởi tố, trong đó ông Liêm bị tạm giam để phục vụ điều tra.

Dưới góc độ pháp lý, đây không còn là một “sơ suất” hay “thiếu sót nghiệp vụ” đơn thuần. Trong môi trường giáo dục, nơi cần được bảo vệ nghiêm ngặt khỏi các biểu hiện tiêu cực, việc chỉnh sửa điểm số một cách chủ ý, có tổ chức, là hành vi vi phạm nghiêm trọng cả về đạo đức công vụ lẫn kỷ luật thi cử.

Phân tích pháp lý về vụ việc, luật sư Mai Thị Thảo, Phó Giám đốc TAT Law Firm, Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho rằng: “Việc người có chức vụ trong Hội đồng thi chỉ đạo chỉnh sửa bài thi nhằm làm thay đổi kết quả là hành vi làm sai lệch tài liệu trong hồ sơ công tác, có dấu hiệu cấu thành tội “Giả mạo trong công tác” theo Điều 359 Bộ luật Hình sự. Đây là tội danh áp dụng đối với những người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan, tổ chức Nhà nước, khi họ lợi dụng chức trách được giao để thực hiện hành vi gian dối, gây hậu quả nghiêm trọng.”

Theo luật sư Thảo, hành vi trong vụ việc nêu trên đã thỏa mãn ba yếu tố chính: Người thực hiện có chức vụ, ở đây là hiệu trưởng, chủ tịch hội đồng thi; hành vi lợi dụng vị trí công tác, thông qua việc ra chỉ đạo trực tiếp; và hậu quả nghiêm trọng, đó là làm thay đổi toàn bộ kết quả kỳ thi, dẫn đến việc thí sinh không đủ điều kiện lại trở thành thủ khoa, đồng thời tước đoạt cơ hội chính đáng của các thí sinh khác.

Điểm đáng lưu ý, theo luật sư Thảo, là tội danh “Giả mạo trong công tác” không đòi hỏi bắt buộc phải có động cơ vụ lợi. Chỉ riêng hậu quả nghiêm trọng gây ra từ hành vi làm sai lệch hồ sơ, dữ liệu đã là căn cứ đủ để xử lý hình sự. Tuy nhiên, trong quá trình điều tra, nếu phát hiện có thêm yếu tố vụ lợi, chẳng hạn như có lợi ích vật chất, quà tặng, hay mối quan hệ thân quen, thì hoàn toàn có thể xem xét bổ sung tội danh “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ” theo Điều 356 Bộ luật Hình sự.

“Dù vậy, mọi suy đoán về động cơ cần được xác minh bằng chứng cứ cụ thể. Nguyên tắc trong tố tụng hình sự là chỉ kết luận khi có đủ cơ sở pháp lý rõ ràng. Không nên vội vàng mở rộng buộc tội khi chưa có kết luận điều tra chính thức,” luật sư Thảo lưu ý.

Luật sư Mai Thị Thảo, Phó Giám đốc TAT Law Firm, Đoàn Luật sư TP Hà Nội. Ảnh: NVCC

Tính cấp thiết trong việc siết chặt khâu tổ chức thi, đặc biệt là ở cấp địa phương

Không chỉ đặt ra vấn đề pháp lý, vụ việc còn gây tổn thương sâu sắc đến niềm tin xã hội vào sự công bằng trong giáo dục. Một kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 có tính cạnh tranh rất cao, là cuộc đua công khai giữa hàng nghìn học sinh, những em đã học tập nghiêm túc, nỗ lực trong suốt nhiều năm. Việc một thí sinh được can thiệp nâng điểm để vươn lên vị trí thủ khoa không chỉ sai lệch về mặt kết quả, mà còn tạo ra một sự bất công trắng trợn đối với các thí sinh khác. Ở chiều sâu hơn, đó là sự bào mòn giá trị của nỗ lực chân chính và làm vẩn đục môi trường giáo dục vốn cần được xây dựng bằng minh bạch và liêm chính.

Từ góc độ chính sách, vụ việc tại Thanh Hóa một lần nữa cho thấy tính cấp thiết trong việc siết chặt khâu tổ chức thi, đặc biệt là ở cấp địa phương. Quy trình hiện nay trao rất nhiều quyền cho người đứng đầu các hội đồng thi, nhưng chưa có đủ cơ chế giám sát độc lập để kiểm soát nguy cơ lạm quyền hoặc tiêu cực phát sinh từ bên trong. Việc “vừa đá bóng vừa thổi còi”, vừa tổ chức, vừa chấm thi, vừa giám sát là một mô hình tiềm ẩn rủi ro nếu không có thanh tra độc lập và công khai hóa dữ liệu thi cử.

Luật sư Mai Thị Thảo đề xuất: “Bên cạnh việc xử lý nghiêm minh các cá nhân vi phạm, cơ quan quản lý giáo dục cũng cần nhìn lại quy trình tổ chức thi, từ việc phân quyền, kiểm soát, đến công bố kết quả. Tăng cường thanh tra độc lập, ứng dụng công nghệ trong chấm điểm và lưu trữ bài thi là những biện pháp có thể triển khai ngay, nhằm phòng ngừa nguy cơ can thiệp từ bên trong”.

Vụ việc vẫn đang được cơ quan chức năng điều tra và xử lý theo quy định. Nhưng bài học để lại đã quá rõ: Một hành vi gian dối có thể làm sai lệch cả hệ thống, một điểm số bị làm giả có thể tước đi cơ hội của người xứng đáng. Và đáng lo hơn cả, đó là sự hoài nghi lan rộng về tính công bằng trong giáo dục, điều mà một xã hội văn minh không thể cho phép buông lỏng.

“Giá trị của một thủ khoa không nằm ở điểm số, mà nằm ở sự minh bạch làm nên kết quả ấy. Nếu chúng ta mất đi niềm tin vào công bằng thi cử, thì hệ thống giáo dục, dù có bao nhiêu cải cách, cũng vẫn sẽ đứng trên nền cát,” luật sư Thảo chia sẻ.

Trong bối cảnh ngành Giáo dục đang hướng đến đổi mới toàn diện, những vụ việc như thế này là hồi chuông cảnh tỉnh để xây dựng lại niềm tin – bằng pháp luật, bằng minh bạch và bằng sự tử tế.

Một hành vi gian dối có thể làm sai lệch cả hệ thống, một điểm số bị làm giả có thể tước đi cơ hội của người xứng đáng. Và đáng lo hơn cả, đó là sự hoài nghi lan rộng về tính công bằng trong giáo dục, điều mà một xã hội văn minh không thể cho phép buông lỏng