Tinh giản bộ máy hành chính là cần thiết, nhưng không phải lúc nào cũng phù hợp với mọi tổ chức. Đề xuất sáp nhập Đoàn Luật sư và Hội Luật gia tại Đà Nẵng đặt ra câu hỏi về tính hợp lý khi gộp chung hai tổ chức có vai trò và nhiệm vụ riêng biệt. Hiểu đúng bản chất của từng tổ chức sẽ giúp tránh được những quyết định có thể làm giảm hiệu quả hoạt động pháp lý và bảo vệ công lý.

Sự khác biệt không thể hòa lẫn

Để hiểu vì sao đề xuất sáp nhập Đoàn Luật sư và Hội Luật gia lại gây tranh cãi, cần nhìn lại bản chất, lịch sử hình thành và sứ mệnh của hai tổ chức này.

Đoàn Luật sư là tổ chức xã hội – nghề nghiệp tự quản, nơi hội tụ những luật sư hành nghề chuyên nghiệp, độc lập. Từ khi hình thành trong thời kỳ Pháp thuộc, Đoàn Luật sư mang trên mình sứ mệnh bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, đồng thời đảm bảo quyền được bào chữa của công dân trong các vụ án. Đặc trưng của Đoàn Luật sư là tính tự chủ, hoạt động không dựa vào ngân sách nhà nước mà bằng nguồn lực từ hội viên và hoạt động nghề nghiệp.

Hội Luật gia Việt Nam ra đời năm 1955 bởi các luật sư, với vai trò là tổ chức chính trị – xã hội – nghề nghiệp. Hội có nhiệm vụ nghiên cứu, phổ biến, giáo dục pháp luật và giám sát việc thực thi pháp luật. Hoạt động của Hội Luật gia mang tính định hướng chính sách, nhận hỗ trợ từ ngân sách nhà nước để thực hiện nhiệm vụ.

Một bên là đại diện cho hoạt động hành nghề chuyên nghiệp và tự chủ, một bên là tổ chức thực hiện các nhiệm vụ chính trị – xã hội. Hai tổ chức này, dù đều hoạt động trong lĩnh vực pháp luật, có chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức hoàn toàn khác nhau. Sự khác biệt này không phải là rào cản mà là sự bổ sung cần thiết để hệ thống pháp lý hoạt động hiệu quả và toàn diện.

Tinh giản bộ máy: Hiểu đúng và làm đúng

Tinh giản bộ máy hành chính nhà nước là chủ trương đúng đắn nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và tiết kiệm ngân sách. Tuy nhiên, việc áp dụng chủ trương này cần phải dựa trên sự hiểu biết đầy đủ và chính xác về đối tượng.

Đoàn Luật sư không phải là cơ quan hành chính nhà nước. Đây là tổ chức tự quản của các luật sư, hoạt động độc lập và không tiêu tốn ngân sách công. Việc đề xuất sáp nhập Đoàn Luật sư vào Hội Luật gia với lý do “giảm chi phí ngân sách” là không phù hợp. Sự độc lập của Đoàn Luật sư không chỉ là yêu cầu nghề nghiệp mà còn là nguyên tắc để đảm bảo tính khách quan, minh bạch trong hoạt động bào chữa và bảo vệ quyền lợi của công dân.

Ngược lại, Hội Luật gia nhận một phần ngân sách từ nhà nước để thực hiện các nhiệm vụ phổ biến, giáo dục pháp luật và giám sát chính sách. Nếu cần tinh giản hay tối ưu hóa, việc này nên được xem xét trong phạm vi hoạt động của Hội Luật gia mà không ảnh hưởng đến tính độc lập của Đoàn Luật sư.

Nguy cơ làm suy yếu tính độc lập của nghề luật sư

Tính độc lập của nghề luật sư là nguyên tắc bất khả xâm phạm. Luật sư cần hoạt động với tư cách là người đại diện bảo vệ quyền lợi cho thân chủ mà không chịu bất kỳ sự chi phối nào ngoài pháp luật và đạo đức nghề nghiệp. Sáp nhập Đoàn Luật sư vào Hội Luật gia – một tổ chức có sự chỉ đạo từ cơ quan nhà nước – có thể làm xói mòn nguyên tắc này.

Trong môi trường hành nghề luật sư, sự độc lập không chỉ là điều kiện để đảm bảo công bằng trong xét xử mà còn là nền tảng để duy trì niềm tin của xã hội vào công lý. Một khi tính độc lập bị xâm phạm, hệ quả không chỉ dừng lại ở việc làm giảm hiệu quả hoạt động của luật sư mà còn ảnh hưởng đến quyền được bào chữa của công dân.

Sáp nhập: Giải pháp không cần thiết và tiềm ẩn rủi ro

Nếu mục tiêu của việc sáp nhập là để tăng hiệu quả hoạt động, thì giải pháp này hoàn toàn không cần thiết và tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Thay vì sáp nhập, cần nhìn nhận rằng hai tổ chức này có thể song hành và hỗ trợ lẫn nhau trong việc xây dựng và bảo vệ pháp quyền. Đoàn Luật sư sẽ tiếp tục đảm bảo quyền được bào chữa và cung cấp dịch vụ pháp lý chuyên nghiệp. Hội Luật gia sẽ thực hiện tốt vai trò nghiên cứu, phản biện, phổ biến và giáo dục pháp luật. Việc giữ nguyên sự độc lập của từng tổ chức sẽ giúp phát huy tối đa thế mạnh và vai trò của họ.

Tôn trọng sự khác biệt để cùng phát triển

Sáp nhập Đoàn Luật sư và Hội Luật gia là một bước đi không phù hợp với bản chất, chức năng và vai trò của hai tổ chức này. Trong một xã hội pháp quyền, sự tồn tại độc lập của các tổ chức pháp lý chuyên biệt không chỉ là yêu cầu khách quan mà còn là bảo đảm cho công lý được thực thi một cách công bằng và hiệu quả.

Tinh giản bộ máy nhà nước là cần thiết, nhưng không thể áp dụng cứng nhắc cho những tổ chức không tiêu tốn ngân sách công và có chức năng đặc thù. Đừng để một quyết định mang tính hành chính phá vỡ nền tảng pháp lý đã được xây dựng và gìn giữ từ lâu. Sự phát triển bền vững của pháp luật cần được xây dựng trên sự tôn trọng đúng đắn các giá trị và nguyên tắc cốt lõi.

Luật sư Trương Anh Tú
Chủ tịch TAT Law Firm